15–21 красавіка 1944 года. 20 тыдняў да Вызвалення

Вялікай Айчыннай вайне прысвячаецца новы праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі – “Газетныя радкі чытаючы сэрцам. Да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў”.
Штотыдзень са студзеня па жнівень 2024 года на партале Нацыянальнай бібліятэкі публікуюцца матэрыялы з газет Савецкай Беларусі 1944 года, якія адлюстроўваюць хроніку навін і падзей таго часу.

17 красавіка. “Гитлеровские каратели начали операцию под кодовым названием «Весенний праздник» против партизан и местного населения Полоцко-Лепельской партизанской зоны. Все партизанские отряды с боями вышли из блокады. Каратели погубили более 7 тыс. и захватили для вывоза в Германию свыше 11 тыс. местных жителей, сожгли ряд деревень”.

[1418 дней Великой Отечественной войны, Минск, 2005, с. 306]

Дзеянні партызанскіх атрадаў працягваліся ў розных абласцях БССР, кароткія даныя пра іх былі размешчаны пад рубрыкамі – “Баявыя справы партызан” [Савецкая Беларусь, № 65, с.4]; “Партызанскія навіны” [Савецкая Беларусь, № 68, с. 1].

Падпольна-партызанскі друк, які распаўсюджваецца на акупіраваных нямецка-фашысцкімі захопнікамі тэрыторыях, паведамляў жыхарам не толькі аб прасоўванні Чырвонай арміі і баявых поспехах партызан, але і аб аднаўленні народнай гаспадаркі на вызваленай тэрыторыі Беларусі, навіны пра гэта – у газеце “Сталінец” [№22, с. 2]:

Да вясновых работ рыхтаваліся і на акупіраваных немцамі тэрыторыях: у перадавым артыкуле газеты і апублікаваным лісце аднаго з жыхароў заклікалі падрыхтавацца да сяўбы збожжавых найлепшым чынам, бо збіраць гэты ўраджай трэба было ўжо на вызваленай зямлі [“Сталінец”, № 22, с. 1–2]:

А на вялікай зямлі пачалася сяўба!

У Гомельскай вобласці:

[“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]

[“Савецкая Беларусь”, № 69, с. 4]

У Палескай вобласці [“Савецкая Беларусь”, № 68, с. 1]:

І ў Магілёўскай вобласці [“За Радзіму”, № 48, с. 2]:

Тэма падрыхтоўкі да вясенне-палявых работ не абышлася без крытычных матэрыялаў [“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]. У ім гаварылася пра тое, што каля 100 трактароў, якія чыгункай прыбылі ў Палессе, дагэтуль не згружаны з платформ і не прыбылі на свае месцы прызначэння – машынна-трактарныя станцыі:

У наступным нумары газеты быў размешчаны матэрыял пра тое, што калгасы атрымалі 25 трактароў, якія прыбылі з Удмуртыі, а разам з імі прыехалі і спецыялісты для аказання брацкай дапамогі [“Савецкая Беларусь”, № 67, с. 2]:

Для калгаснікаў рыхтавалася культурная праграма [“Савецкая Беларусь”, № 67, с. 4]:

Для паказу калгаснікам кінафільмаў і кінахронікі падчас вяснова-палявых работ Гомельская кінаарганізацыя накіравала дзве перасоўкі [“Савецкая Беларусь”, № 68, с. 3]:

У Гомелі працягвалася VI сесія Вярхоўнага Савета БССР. У спрэчках па дакладзе старшыні СНК БССР П.К. Панамарэнкі “Вызваленне беларускіх зямель, далейшыя задачы барацьбы беларускага народа супраць нямецкіх захопнікаў і бліжэйшыя задачы аднаўлення народнай гаспадаркі БССР” выступалі з прамовамі дакладчыкі, сярод якіх – Якуб Колас [“Савецкая Беларусь”, № 65, с. 3]:

У газеце “Савецкая Беларусь” [№ 67, с. 2] быў апублікаваны ліст выратаваных з лагера смерці каля Азарычаў жыхароў Беларусі (у лісце былі названы спаленыя вёскі, трагічныя падзеі па шляху ў лагер і знаходжання ў ім, шчаслівае выратаванне Чырвонай арміяй):

У газеце “Савецкая Беларусь” [№ 69, с. 1] быў апублікаваны перадавы артыкул пад назвай “Не забудзем, не даруем” аб гэтай падзеі і фатаграфія мітынгу, на якім быў прыняты зварот да І.В. Сталіна:

Аднаўленне народнай гаспадаркі працягвалася сваім ходам.

Ужо з’явіліся першыя вынікі ўдарнай працы.

Рачнікамі адноўлены два параходы, хутка яны павядуць баржы, гружаныя дровамі [“Савецкая Беларусь”, № 65, с. 1]:

Сплаўшчыкі Палесся пусцілі на ваду да 3 000 кубічных метраў лесу [“Савецкая Беларусь”, № 67, с. 2]:

Усё новыя і новыя дамы будаваліся для калгаснікаў [“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]:

У Суражскі раён Віцебскай вобласці завезлі тавары першай неабходнасці [“Віцебскі рабочы”, № 32, с. 4]:

Жыхары Ульянаўска ўзялі шэфства над Мазыром [“Савецкая Беларусь”, № 65, с. 1]:

Сюды, у Мазыр, прыбыла дэлегацыя з Ульянаўска, якая прывезла абсталяванне і рэчы хатняга ўжытку [“Савецкая Беларусь”, № 67, с. 2]:

У Хоцімскім раёне Магілёўскай вобласці моладзь пачала збор сродкаў на пабудову самалёта [“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]:

Вялікі матэрыял пра працу сістэмы сувязі Палесся – у газеце “Савецкая Беларусь” [№ 68, с. 3].

У Мазырскім педагагічным інстытуце пачаліся заняткі, але прыём працягваўся: дырэкцыя атрымала дзясяткі заяў ад жадаючых [“Савецкая Беларусь”, № 67, с. 4]:

У адным з дзіцячых садкоў фатограф зняў дзяцей за засяроджанымі заняткамі [“Савецкая Беларусь”, № 69, с. 4]:

І – кароткія навіны па Рэспубліцы:

[“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]

[“Савецкая Беларусь”, № 68, с. 4]

У адным са злучэнняў дзеючай арміі рэдакцыя чырвонаармейскай газеты “За Радзіму” арганізавала літаратурную вечарыну, якая прайшла ў вызваленай вёсцы; тут прагучалі вершы беларускіх паэтаў [“Савецкая Беларусь”, № 65, с. 4]:

Дзейнымі інфармацыйнымі цэнтрамі з’яўляліся адноўленыя на вызваленай тэрыторыі хаты-чытальні. Яны станавіліся месцамі прыцягнення для мясцовай моладзі, якая імкнулася даведацца аб прасоўванні Чырвонай арміі, дзеяннях партызан, пра тое, што і дзе ўжо аднавілася, дзе што адбывалася, якія навучальныя ўстановы адчыніліся і г.д. Тут жа арганізоўваліся розныя гурткі, чыткі газет і гутаркі з насельніцтвам, у якіх самы актыўны ўдзел прымалі камсамольцы і несаюзная моладзь. Пра працу “Актыву ў хаце-чытальні” ў Лёзненскім раёне распавяла на старонках газеты загадчыца гэтай установы [“Віцебскі рабочы”, № 32, с. 3].

Яшчэ адно папулярнае месца ў мясцовых жыхароў – газетна-кніжны кіёск, куды з самай раніцы мазырчукі спяшаліся, каб купіць газеты і даведацца пра апошнія навіны [“Савецкая Беларусь”, № 66, с. 4]:

У Рэчыцы Гомельскай вобласці аднавіла сваю працу бібліятэка [“Савецкая Беларусь”, № 68, с. 4]:

Цэнтральная раённая бібліятэка Дзяржаўнай установы культуры “Рэчыцкая раённая сетка бібліятэк” адлічвае пачатак дзейнасці з 1919 г., калі ў выніку зліцця некалькіх прыватных бібліятэк утварылася Рэчыцкая павятова-гарадская цэнтральная бібліятэка. У 1926 г. яна была ператворана ў раённа-гарадскую, а ў 1978 г. увайшла ў склад утворанай Рэчыцкай цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэмы (РЦБС) разам з 60 бібліятэкамі-філіяламі. У 2002 г. адбылося аб’яднанне раённай і гарадской ЦБС на чале з раённай бібліятэкай [сайт ДУК “Рэчыцкая раённая сетка бібліятэк” – заўв. аўт.].

У гэтай нататцы гаварылася пра кнігу Э. Віленскага, прысвечаную легендарнаму камандзіру-партызану Канстанціну Заслонаву (1910–1942), Герою Савецкага Саюза (1943, пасмяротна). У фондзе НББ ёсць выданне гэтай кнігі 1943 г. [Виленский, Э.С. Сын Белоруссии] і 1945 г. – у перакладзе на туркменскую мову [Виленский, Э.С. Белоруссияның оглы].

Аб К. Заслонаве была напісана п’еса Ус. Івановым, пра якую гаварылася ў артыкуле ў газеце “Савецкая Беларусь” [№ 69, с. 4]:

У фондзе НББ ёсць выданне п’есы Ус. Іванова 1945 г. [Иванов, В.В. Дядя Костя], а таксама паштоўкі з рэпрадукцыямі карцін, прысвечаных К. Заслонаву [прадстаўлены ў слайдары – заўв. аўт.].

Да вызвалення заставалася 19 тыдняў…

Матэрыял падрыхтаваны Л.Г. Тупчыенка-Кадыравай,
кандыдатам гістарычных навук, галоўным бібліёграфам
інфармацыйна-аналітычнага аддзела.

К р ы н і ц ы

Газеты*

Поўныя нумары газет даступныя па спасылках.

1. Віцебскі рабочы : орган Віцебскага Абласнога і Гарадскога Камітэтаў КП(б)Б, Абласнога і Гарадскога Саветаў Дэпутатаў Працоўных, 1944, № 32.
2. За Радзіму : орган Магілёўскага абласнога і гарадскога КП Беларусі і абласнога і гарадскога Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 47.
3. За Радзіму, 1944, № 48.
4. Калгаснік Капыльшчыны : орган Капыльскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 18.
5. Раздавім фашысцкую гадзіну : газета-плакат : выданне ЦК КП(б) Беларусі. – 1944, № .
6. Савецкая Беларусь : орган ЦК КП(б) Беларусі, Саўнаркома і Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, 1944, № 65.
7. Савецкая Беларусь, 1944, № 66.
8. Савецкая Беларусь, 1944, № 67.
9. Савецкая Беларусь, 1944, № 68.
10. Савецкая Беларусь, 1944, № 69.
11. Сталінец : орган Грэскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 22.
    

*Назвы газет дадзены ў адпаведнасці з сучаснай арфаграфіяй.

Кнігі, паштоўкі

1. Виленский, Э.С. Сын Белоруссии : [о К. Заслонове] / Э. Виленский ; [ответ. ред. Н.И. Страхов]. – Пенза : издание газеты “Сталинское знамя”, 1943.– 31, [1] с. ; 14 см. – (Библиотечка агитатора и пропагандиста ; вып. 131–132). – 4 100 экз. – З фонду НББ.
2. Виленский, Э.С. Белоруссияның оглы : [о К. Заслонове] / Э. Виленский. – Ашгабат : Бирлешен түркмендөвлетнешир, 1944. – 63, [1] с. ; 14 см. – 4 000 экз. – З фонду НББ.
3. Завьялов, В.В. Трактор в поле это танк в бою! Образцово используем тракторы на весеннем севе! [Изоматериал] : [плакат] / художник В. Завьялов. – [Хабаровск] : ОГИЗ, Дальгиз, 1944 (Типо-литография № 5 Бланкоиздательства). – 1 л.
4. Зайцев, Е.А. Константин Заслонов [Изоматериал] : [открытка]. – Москва : Советский художник, 1958. – 1 л. – З фонду НББ.
5. Иванов, В.В. Дядя Костя : [о К.С. Заслонове] : пьеса в 2 картинах / Вс. Иванов. – Москва ; Ленинград : Искусство, 1945. – 62, [1] с. ; 14 см. – 3 000 экз. – З фонду НББ.
6. 1418 дней Великой Отечественной войны : хронология событий : хронология событий : [солдату Великой Отечественной посвящается / сост. Е. В. Малашевич ; науч. ред.: Е. И. Барановский, Г. И. Баркун ; фото: В. В. Харченко]. – Минск : Мастац. літ., 2014. – 421, [1] с.
7. Хрусталёв, В.Я. Константин Заслонов [Изоматериал] : [открытка]. – Москва : Советский художник, 1958. – 1 л.
8. Хрусталёў, У.Я. Канстанцін Заслонаў [Выяўленчы матэрыял] : [рэпрадукцыя : паштоўка] / карцiна У.Я. Хрусталёва. – Мінск : Беларусь, 1964 (Мінск : Паліграфкамбінат імя Я. Коласа). – 1 л. (2 слупкі тэксту) : каляр. фотамеханічны друк. – На паштоўцы змешчаны тэкст “Песні пра Заслонава” (музыка У. Алоўнікава, словы А. Астрэйкі).