50 гадоў Беларусь чытае “Каласы...”
Слынны раман “Каласы пад сярпом тваім” – знакавы і для самога пісьменніка, і для ўсіх беларусаў. Згодна з рэйтынгам чытачоў, гэта адзін з самых значных твораў у гісторыі айчыннай літаратуры (разам з “Новай зямлёй” Якуба Коласа і “Палескай хронікай” Івана Мележа). На выстаўцы, прымеркаванай да 50-годдзя выдання, якая днямі адкрылася ў Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры, належнае месца займае не толькі сам раман і яго аўтар, але і распавядаецца пра людзей, якія даследавалі падзеі, апісаныя ў рамане, і былі іх удзельнікамі.
Гэта і Эліза Ажэшка, і Уладзіслаў Сыракомля, і Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. І адзін з галоўных герояў Уладзіміра Караткевіча – Кастусь Каліноўскі. Ёсць матэрыялы, якія тычацца і сучаснага погляду на тыя падзеі. Дарэчы, гісторыкі вызначаюць паўстанне як найбольш уплывовае ў фарміраванні беларускай нацыі. Назва часовай экспазіцыі сімвалічная: “Уладзімір Караткевіч. Абуджаная памяць...”.
Задума напісаць раман узнікла яшчэ на пачатку 1950-х гадоў, калі падчас вучобы ў Дзяржаўным кіеўскім універсітэце творца зацікавіўся старадрукамі. Спрыяла цікавасці і сямейнае паданне: адзін з продкаў па матчынай лініі, Тамаш Грыневіч, з’яўляўся кіраўніком паўстання на Магілёўшчыне, быў узяты ў палон і расстраляны…
Ідэю Уладзімір Караткевіч выношваў 8 гадоў. А пісаў 2 гады. Працаваў у розных мясцінах: у Рагачове ў дзедаўскай хаце, у Каралішчавічах у Доме творчасці, у Чалябінску, куды ездзіў да сястры, у Мінску. Першая публікацыя ў скарочаным выглядзе з’явілася ў “Полымі” ў 1965 годзе. Рэдагаваў твор Максім Танк. Потым з друкам узніклі праблемы: існавала перакананне, што галоўным героем – удзельнікам паўстання – мусіць быць народ, сялянства, а ў рамане арганізатар паўстання – шляхта. Адбываліся шматлікія нарады-абмеркаванні, выказваліся ідэалагічныя заўвагі. Выданне твора было пад пагрозай. Але з дапамогай Адама Мальдзіса і Генадзя Кісялёва раман выратавалі. Пра падрыхтоўку да друку твора Уладзімір Караткевіч згадваў у “Дзённіку 1965–1966 гадоў”. Пісаў: “...Пад канец жыцця ўсё ж пакіну свой варыянт, а не – то давядзецца падумаць хаця б пра аднаўленне таго, што папсавалі нажніцы ў прадчуванні іншых нажніц...”. Пры падрыхтоўцы “Поўнага збору твораў” укладальніца Валянціна Андрэева аднавіла тэкст, што “папсавалі тыя «нажніцы»”. Перавыданне, якое рыхтавалася ў выдавецтве “Папуры”, было зроблена па адноўленым тэксце, – ён на чвэрць большы, чым ранейшы.
Кожнае пакаленне пераасэнсоўвае гісторыю і яе герояў. Доўгі час у Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі не сыходзіла са сцэны пастаноўка па рамане Уладзіміра Караткевіча. На выстаўцы прадстаўлены касцюмы галоўных герояў, у тым ліку Алеся Загорскага, а таксама шматлікія рукапісы, лісты, аўтографы, гальштук, кішэнны гадзіннік вытворчасці Паўла Бурэ, прылады для прыгатавання кавы (вядома, што пісьменнік з’яўляўся вялікім аматарам гэтага напою), ракавінкі, сувеніры і іншыя асабістыя рэчы Уладзіміра Караткевіча з фондаў музея. Адноўлены куток інтэр’ера са старым піяніна ў цэнтры (Уладзімір Караткевіч меў добры музычны слых, выдатна спяваў). З вялікай самакрытыкай і гумарам адносна свайго музіцыравання ён пісаў, што “...шматлікія таленты пайшлі тунна”. Але ж гісторыя сведчыць: талент, аддадзены служэнню Айчыне, зрабіў тое, што мусіў зрабіць. Падрыхтаваў магутную хвалю Адраджэння...
Экспазіцыю можна наведаць да канца навучальнага года.
Аўтар публікацыі: Яна Будовіч.
Крыніца: Літаратура і мастацтва
