На Дні беларускага пiсьменства, якi ў першыя восеньскiя выхадныя прайшоў у Шчучыне, была ўпершыню ўручана Нацыянальная лiтаратурная прэмiя. У намiнацыi “Проза” перамагла кнiга пiсьменнiка Уладзiмiра Саламахi “...I няма шляху чужога”.
Уладзiмiр Пятровiч – лаўрэат Дзяржаўнай прэмii, уладальнiк iншых прэстыжных узнагарод. На ягоным рахунку – шматлiкiя кнiгi прозы, публiцыстыкi, эсэiстыкi, сцэнарыi дакументальных i анiмацыйных фiльмаў.
– Уладзiмiр Пятровiч, вiншую вас з узнагародай! Раскажыце для нашых чытачоў пра кнiгу, якая яе заслужыла.
– Кнiга складаецца з чатырох аповесцей: “...I няма шляху чужога”, “Апазнаецца асоба мужчыны”, “Расступiся, зямля” i “Людзi i Лiк”. Заглаўную пачаў пiсаць яшчэ амаль у юнацтве, як i iншыя. Яна на аснове аповесцi “Дамба”. Пераапрацоўваў, дапрацоўваў, дапрацоўваю зараз i буду дапрацоўваць столькi, колькi буду адчуваць душэўную патрэбу ў гэтым. I астатнiя – таксама: змяняецца светапогляд, адбываецца пераасэнсаванне рэчаiснасцi. “...I няма шляху чужога” –першая аповесць аднайменнай трылогii. Другая – “Не цурайся веры сваёй” – друкавалася ў мiнулым годзе ў часопiсах “Полымя” i “Нёман”, а таксама ў № 8 за гэты год маскоўскага часопiса “Наш современник”. Напiсана трэцяя аповесць трылогii, трымаю пакуль, на гэта свае прычыны.
– Пра што кнiга? Цi шмат там аўтабiяграфiчнага?
– Пра людзей у гранiчна складаных жыццёвых сiтуацыях, калi людзi павiнны заставацца людзьмi. Аўтабiяграфiчнае?.. Не зусiм, цi не толькi. З жыцця маiх землякоў, знаёмых i не знаёмых мне людзей. Увогуле, пра чалавека, пра людзей я пiсаў ва ўсiх сваiх кнiгах прозы. I нават ў кнiгах крытыкi i публiцыстыкi, у прыватнасцi ў “Званых i выбранных”, за якую, а таксама за публiцыстыку, якой займаўся i займаюся, удастоены Дзяржаўнай прэмii. Тым не менш зварот да твораў, якiя ўвайшлi ў кнiгу “...I няма шляху чужога”, пастаянны.
– I ў нашай краiне, i ў свеце вядзецца шмат спрэчак пра лiтаратурныя прэмii. Цi патрэбныя яны, наколькi аб’ектыўнае iх прысуджэнне? Можа быць, iх у нашай краiне проста занадта мала, таму вакол кожнай узнiкае нездаровы ажыятаж? Цi, наадварот, трэба перайсцi на iншую сiстэму вызначэння лепшых кнiг – бiблiятэчныя рэйтынгi, адкрытыя апытаннi?
– Час паказвае, якiя (i чые) прэмii якому творцу патрэбны. Ёсць адна сапраўдная “сiстэма” вызначэння “лепшых” кнiг – iх мастацкiя вартасцi... А ўсё астатняе, калi “мiжсабойчыкi” – было, ёсць i будзе.
– А што наконт звання народнага пiсьменнiка? Нядаўна ў “Народнай газеце” крытык Дзянiс Марцiновiч, якi таксама стаў лаўрэатам першай Нацыянальнай лiтаратурнай прэмii, у сваiм артыкуле даводзiў, што званне народнага пiсьменнiка – перажытак савецкага часу, i цяпер такi статус непатрэбны. Цi так гэта?
– Дзянiс вельмi разумны i таленавiты крытык i даследчык лiтаратуры, кандыдат гiстарычных навук... А таксама – вельмi цiкавы празаiк. Так-так, чытайце яго кнiгу, уганараваную Нацыянальнай прэмiяй. А меркаваць так, як ён мяркуе, – яго права, i ў гэтым я не бачу нiчога кепскага. Праз час, можа, будзе думаць iнакш: чалавек жа сталее... Я ж, калi гавораць пра народных, бачу велiчныя постацi лiтаральна ўсiх iх. Не сумняваюся, што гранiчна выразна i лепш, чым мы, бачыць iх чытач (народ): Купала i Колас, Крапiва i Лынькоў, Мележ i Брыль, Куляшоў i Шамякiн, Макаёнак i Броўка, Панчанка i Быкаў, Чыгрынаў i Барадулiн... Увогуле ўсiх тых, хто сваiмi творамi высока над светам узняў iмя беларуса, сцвярджаючы яго чалавечую годнасць, а таксама iмя сваёй краiны. Можа, некалi мы ўбачым сярод iх i яго, Дзянiса. I не толькi яго, а i яшчэ не аднаго i не двух з тых, хто сёння ўпарта i годна пачынае працаваць у лiтаратуры: талентаў у нас хапае, iм нiхто не замiнае, наадварот, яны атрымлiваюць падтрымку i ў выдавецтвах, i ў часопiсах, i ў творчых пiсьменнiцкiх арганiзацыях, i краiне яны патрэбны... I яшчэ скажу адно: на шчасце, прырода любой чалавечай дзейнасцi толькi тады мае сэнс, калi накiравана не толькi на сваю карысць, а на карысць людзям, народу, Айчыне. I Дзянiс, прадстаўнiк цi не самага юнага пакалення нашых адметных творцаў, i мы з вамi, прадстаўнiкi старэйшых пакаленняў беларускiх пiсьменнiкаў, гэта добра разумеем i працуем, можа, не столькi для сябе, часам не атрымлiваючы нiякай матэрыяльнай выгоды (разумеем цяперашнiя выдавецкiя цяжкасцi), хоць нашы кнiгi даюць прыбытак, а з надзеяй i спадзяваннем, што гэта трэба людзям. Iнакш нi Дзянiса, нi вас, нi мяне нiхто не чытаў бы i не адзначала б дзяржава сваiмi, такiмi патрэбнымi нам, найперш у маральным плане, прэмiямi. Былi б мы з вамi ў якiм-небудзь, як я кажу, пустапарожнiм “мiжсабойчыку”, цешачы сваё самалюбства: я вялiкi i важны (цi я вялiкая i важная)... А далей што?.. Ды з нас людзi б смяялiся, яны ўсё бачаць, усё разумеюць, усяму даюць беспамылковую ацэнку.
– Цi часта вы сустракаецеся з чытачамi? Для каго вы пiшаце?
– Сустракаюся кожны дзень i з пiсьменнiкамi, i з чытачамi. Хто мяне чытае?.. Таго-сяго ведаю, маю пiсьмовыя i вусныя водгукi: ад супрацоўнiка Новасiбiрскага аддзялення РАН да нашых – пенсiянеркi з Гомеля, членкара, першага прарэктара адной сталiчнай акадэмii... I П.I.Якубовiча... Дарэчы, я асаблiва ўдзячны Паўлу Iзотавiчу: аднойчы ён прачытаў часопiсны варыянт у “Нёмане” аповесцi “...I няма шляху чужога”, даў ёй сваю сапраўды прынцыповую, высокаквалiфiкаваную i важную для мяне ацэнку, што на той няпросты ў маёй творчасцi час падтрымала мяне, як нiшто iншае... Ведаю, чытаюць i вяскоўцы, i гараджане. Чытаюць i студэнты. I нават тое-сёе, як мне вядома, вывучаюць... Канешне, гэта радуе, але i абавязвае: працуй...
– Новая генерацыя беларускiх пiсьменнiкаў нарадзiлася ў горадзе. Гэта ўжо нават не “сена на асфальце”, пра якое пiсаў Мiхась Стральцоў, а родныя дзецi горада, якiя нiколi не жылi ў вёсцы. Цi сыдзе з нашай лiтаратуры назаўсёды вясковая тэма?
– Не дзялю лiтаратуру на вясковую i невясковую. Спробы падзяляць лiтаратуру на тую i гэтую, як я лiчу, памылковыя, а можа, мэтанакiраваныя. Трэба гаварыць пра гэта з даследчыкамi-навукоўцамi, яны супрацьпастаўляюць творцаў, чытача гэта нiяк не цiкавiць: лiтаратура ёсць лiтаратура. Тэма яе – чалавек... I тут i там... А ўсё астатняе залежыць ад таленту мастака, яго грамадзянскай пазiцыi: усе мы жывём у грамадстве, нагадаю старое i непарушнае, як свет... (iншая справа, што цяпер нямала хто вельмi хоча i iмкнецца гэта парушыць). А час ёсць час, ён шмат што мяняе ў жыццi. Мяняюцца пакаленнi творцаў, у лiтаратуру прыходзяць юныя, у iх агромнiсты багаж сучасных ведаў, сваё, часам не супадаючае з нашым бачанне свету. I гэта добра, калi яно стваральнае, а яно ў пераважнай большасцi менавiта такое. А сярод сённяшняй творчай, у тым лiку i лiтаратурнай моладзi шмат сапраўдных талентаў, якiя, несумненна, скажуць сваё адметнае слова i пра горад, i пра вёску, увогуле ж – пра чалавека i тут i там. I ў паэзii, i ў прозе, ды i ў публiцыстыцы.
– Што б вы параiлi пачынаючым пiсьменнiкам?
– Вучыцца ў класiкаў бачыць i разумець жыццё. Вучыцца ў iх пiсаць. У нашых i iншых... Шанаваць чалавека, у сабе – таксама... Вучацца ж земляробы, рабочыя, урачы, будаўнiкi... I нiчога, аказваецца, гэта толькi на карысць... Кажу гэта не толькi маладым, не такi ўжо я i важны, а i сабе... А то, здараецца, у 20 гадоў напiшам якiх 2-3 вершыкi цi апавяданне, i нас такiя ж, як i мы, з нашага “мiжсабойчыка” параўноўваюць з Цвятаевай, Чэхавым... Багдановiчам i Караткевiчам... Iншы раз таленты наўмысна выводзяць з лiтаратуры, гэта бачна: тады раю не паддавацца... I – бязмежнай патрабавальнасцi да свайго мастацкага слова: мудрыя людзi кажуць, калi пiсьменнiк думае, што ён ужо дасканалы, на гэтым ён i заканчваецца як творца...
– Як зрабiць, каб беларускую лiтаратуру больш чыталi?
– Яе ж чытаюць... Нагадаю, што на свяце ў Шчучыне старшыня Саюза пiсьменнiкаў Беларусi Мiкалай Iванавiч Чаргiнец назваў вынiкi апытання па бiблiятэках усяго толькi па кнiгах 50 лiтаратараў: 2 мiльёны запатрабаванняў за год. (Я ў тым спiсе таксама маю сваё сцiплае месца.) Творы беларускiх пiсьменнiкаў толькi за апошнi час выдадзены на 17 мовах свету. У нас лiтаратура не выведзена з адукацыi, вывучаецца ў школах i ВНУ. Мы, здаецца, адзiная краiна, дзе годна працуюць дзяржаўныя выдавецтвы, дзе поўнасцю фiнансава падтрымлiваюцца лiтаратурна-мастацкiя часопiсы i дзе пiсьменнiцкая праца запатрабавана грамадствам, дзяржавай як неад’емная частка яе духоўнага жыцця, як праца кожнага сумленнага чалавека.
Аўтар публікацыі: Людміла Рублеўская.
Крыніца: газета “СБ – Беларусь сегодня”
