20 снежня спаўняецца 130 гадоў з дня нараджэння Юзафа Ядкоўскага, краязнаўца, даследчыка старажытнасцей Панямоння, нумізмата, заснавальніка Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея.
Ю. Ядкоўскі (1890–1950) з’яўляецца ўраджэнцам Гродна і адной са знакавых асоб у гісторыі горада. Яго бацькі былі выхадцамі з небагатых шляхецкіх сем’яў Гродзенскай губерні. У Гродне шматдзетнае сямейства Ядкоўскіх мела ўласны дом і майстэрню па вытворчасці сталярных вырабаў.
Атрымаўшы першапачатковую хатнюю адукацыю, будучы навуковец паступіў у Гродзенскую мужчынскую гімназію. У час вучобы ў гімназіі Юзаф пачаў праяўляць цікавасць да даследавання мінулага роднага краю. Значная заслуга ў гэтым належала настаўніку гісторыі Я.Ф. Арлоўскаму, члену Гродзенскага царкоўна-археалагічнага камітэта, аўтару вядомых прац “Гродненская старина”, “Очерк истории города Гродно, составленный на основании печатных источников”, “Учебное описание Гродненской губернии” і інш. Юнак часта вандраваў з сябрамі па памятных ваколіцах горада, знаёміўся з архітэктурнымі помнікамі, збіраў старажытныя манеты. У гэты ж перыяд пачаў пісаць першыя краязнаўчыя нарысы, якія друкаваў у выданнях “Dziennik Wilenski” і “Swiatowit”. Быў добра знаёмы з Элізай Ажэшкай, пісьменніца дазваляла дапытліваму гімназісту карыстацца сваёй бібліятэкай.
Праз ўдзел у патрыятычным руху Юзаф вымушаны быў пакінуць Гродзенскую гімназію і завяршаць адукацыю ў Варшаве, дзе ён сумяшчаў вучобу з працай у археалагічным музеі, удзельнічаў у раскопках. Па парадзе сваіх таварышаў, сярод якіх быў і Фердынанд Рушчыц, паступіў у Маскоўскае вучылішча жывапісу, скульптуры і дойлідства. Затым вучыўся ў Імператарскім Маскоўскім археалагічным інстытуце, у 1912 г. абараніў дысертацыю “О литовской гривне в связи с вопросом о древнейших денежных единицах в Литве” і атрымаў званне “вучонага археолага”.
Працаваў у археалагічным інстытуце, затым у Румянцаўскім музеі. У 1910–1914 гг. Маскоўскім археалагічным таварыствам быў накіраваны ў камандзіроўку для археалагічных даследаванняў, замалёвак і фотаздымкаў архітэктурных помнікаў, вывучэння архіваў на тэрыторыі Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губерняў.
У гады Першай сусветнай вайны займаўся арганізацыяй эвакуацыі гістарычных каштоўнасцей, працаваў санітарам у шпіталі. У час савецка-польскай вайны 1920 г. удзельнічаў у ваенных дзеяннях. Пасля дэмабілізацыі вярнуўся ў Гродна і прыступіў да актыўнай навуковай дзейнасці. Ён быў прызначаны адказным сакратаром Камісіі апекі над помнікамі гісторыі і культуры. Збіраў матэрыялы аб помніках археалогіі і гісторыі Гродна і Гродзенскага павета, склаў іх дзяржаўны спіс.
Важным напрамкам дзейнасці гэтага перыяду стала работа па арганізацыі ў горадзе гістарычнага музея (цяпер – Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей), які стаў адметнай часткай культурнага жыцця горада. Намаганнямі Ю. Ядкоўскага былі сабраны калекцыі археалогіі, нумізматыкі, этнаграфіі, мастацкіх твораў і дакументаў, арганізавана музейная бібліятэка з фондам каля 15 тыс. тамоў, наладжаны выпуск штогодніка “Muzeum w Grodnie”.
Юзаф Ядкоўскі праводзіў і археалагічныя раскопкі: ў Ваўкавыску (1925), на Замкавай Гары ў Гродне (1932–1933), у 1935 г. даследаваў Каложскую царкву. Яго плённая праца спрыяла вывучэнню і захаванню помнікаў культуры і архітэктуры Гродзенскага краю.
Вучоны з’яўляецца аўтарам больш за 150 публікацый па гісторыі, нумізматыцы, культуры, краязнаўстве Гродзеншчыны, Брэстчыны, Беласточчыны. Асноўная іх частка звязана з вынікамі археалагічных раскопак, апісаннем і ўвядзеннем у навуковы ўжытак разнастайных помнікаў матэрыяльнай культуры і рукапісаў. Значны ўклад Ю. Ядкоўскі ўнёс таксама ў вывучэнне і папулярызацыю гісторыі паўстання 1863–1864 гг. на Гродзеншчыне. Сярод прац Ю. Ядкоўскага – “Okolice Grodna pod względem archeologicznym” (1910), “Grodno” (1923), “Gimnazjum po-dominikańskie w Grodnie” (1924), “Grodzisko wołkowyskie” (1925), “Cechy grodzienskie w wiekach dawnych” (1926), “Grodno i okolice w zaraniu dziejów Litwy i Rusi nad Niemnem” (1928), “Ulice grodzienskie w swietle historji i topologji” (1931), “Skarby monet znalezione na terenie województw półn.-wschodnich w latach 1928–1930” (1934), “Świątynia warowna na Kołoży w Grodnie: w świetle badań archiwalnych i archeologicznych, dokonanych w 1935 r.” (1936) і інш.
У фондах Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі захоўваецца шэраг прац вучонага, а таксама публікацыі пра яго жыццё і дзейнасць, якія можна знайсці праз электронны каталог. У ЭІР “Нацыянальная бібліяграфія Беларусі” дадаткова прадстаўлены звесткі пра творы Ю. Ядкоўскага, выяўленыя ў фондах замежных бібліятэк, але якіх няма ў нашай краіне.
У 1937 г. Ю. Ядкоўскі пераехаў у Варшаву. Працаваў у мастацкіх зборах Варшаўскага замка. Пасля Другой сусветнай вайны і да канца жыцця займаўся аднаўленнем нумізматычнага кабінета Польскага нацыянальнага музея, кіраваў дзейнасцю Варшаўскага нумізматычнага таварыства.
Біяграфічныя звесткі пра Ю. Ядкоўскага змешчаны таксама ў анлайн-энцыклапедыі “Беларусь у асобах і падзеях”, Нацыянальнай базе даных аўтарытэтных/нарматыўных запісаў, на сайце Гродзенскай абласной навуковай бібліятэкі імя Я.Ф. Карскага ў базе даных “Легенды Гродзеншчыны” і іншых рэсурсах.
Матэрыял пададзены навукова-даследчым аддзелам бібліяграфіі.
