Чалавек, якi так разважаў, нарадзiўся 120 гадоў таму, i развагi падобныя занатоўвалiся, калi ён быў у высылцы, у смяротнай небяспецы, i кожнае неасцярожнае слова магло загубiць. Яго звалi Адам Бабарэка, i ён быў адным з самых адукаваных i таленавiтых людзей свайго часу.

Скончыў духоўную семiнарыю

Доўгi час лiчылася, што Адам нарадзiўся ў сям’i беззямельнага селянiна. Але на самай справе бацька Адама быў шаўцом, уладальнiкам невялiкага млына i галантарэйнай крамы. Але ён памёр, мацi выйшла замуж за iншага — а з айчымам адносiны ў Адама не заладзiлiся. I ў статусе сiраты ён паступiў у Слуцкую бурсу, затым скончыў Мiнскую духоўную семiнарыю. Юны Адам быў бунтаром i скептыкам, i ўжо ў якасцi сельскага настаўнiка вёў такiя светапоглядныя спрэчкi з мясцовым святаром, што быў абвешчаны «адшчапенцам i герэтыком».

Кiнуў пiсаць прозу

Бабарэка адразу заявiў пра сябе як пра таленавiтага пiсьменнiка. Акрамя таго, у адрозненне ад iншых пачаткоўцаў, вясковых хлопцаў з багажом рабфаку, у яго была класiчная адукацыя i веданне моў. У 1925 годзе выйшла першая кнiга Бабарэкi — «Апавяданьнi». Сустрэлi яе ўхвальна. Але дваццацiшасцiгадовы аўтар раптам абвясцiў, што гэтая кнiга будзе апошняй. Больш нi апавяданняў, нi вершаў пiсаць не стане. Зоймецца больш патрэбным для Беларусi — лiтаратурнай крытыкай. I слова стрымаў.

Адам Бабарэка пасля першага поспеху адмовiўся ад кар’еры пiсьменнiка на карысць лiтаратурнай крытыцы.

Яго празвалi Гераклiтам Цёмным

Творы Бабарэкi‑крытыка вельмi чытальныя, смелыя, гучаць сучасна. А вось Бабарэка‑прамоўца, падобна, валодаў супрацьлеглым стылем. Чалавекам ён быў добрым, далiкатным, але празвалi яго Гераклiтам Цёмным — па аналогii са старажытнагрэчаскiмi фiлософамi, за тое, што свае думкi выказваў вельмi блытана i доўга.

Сфармуляваў паняцце аквiтызму

Адам Бабарэка быў адным з тых, хто ствараў аб’яднанне «Маладняк», затым «Узвышша». Сакрэт назвы «Узвышша» знаходзiм у нататнiках Бабарэкi: «Асноўны характар Беларусi ў тым, што яна вузел Усходу i Захаду, Поўдня i Поўначы, цэнтр Еўропы, узвышша, з якога разыходзяцца рэкi ва ўсе бакi. Кругом узвышша, а ў сярэдзiне балота (крынiцы), — гэтак высмактаныя прабежнымi рэкамi. Акавiта выцякала рэчкамi ў моры чалавецтва, у выключна чужыя культуры». I менавiта Бабарэка прыдумаў прынцыпы вiтаiзма i аквiтызма ў беларускай лiтаратуры. Вiтаiзм — ад лацiнскага «жыццё», «сiнтэз, стройная сугучнасць рамантызму жыцця з яго рэалiзмам». Аквiтызм — жывая вада, «iмклiвасць, якой прасякаецца мастацкi твор у сваiм iдэале».

Займаўся «сдвигологией»

Бабарэка сачыў за ўсiм, што адбывалася ў сусветнай лiтаратуры. Захапiлi яго i даследаваннi футурыстаў наконт гукапiсу. У прыватнасцi «сдвигологии». Гэта калi на сутыччы слоў з’яўляюцца новыя сэнсы, паэтам не заўважаныя. Бабарэка пiльна адсочваў гукапiс вершаў, бо лiчыў, што «рытмы i мелодыi выклiкаюць вобразы карцiнныя».

На яго спiне былi выразаны зоркi

Калi Бабарэка ў савецкi час працаваў настаўнiкам i павёў сваiх вучняў на экскурсiю ў Пiшчалаўскi замак, тыя заўважылi, што праз белую кашулю на яго спiне прасвечваецца нешта незразумелае. Настаўнiк з няёмкасцю прызнаўся, што калi ў 1920‑х быў арыштаваны польскiмi ўладамi i трапiў у дэфензiву, давялося прайсцi ў слуцкай турме праз катаваннi, i ў тым лiку на яго спiне выразалi дзве вялiкiя зоркi.

Архiў захаваўся дзякуючы маленькай дачцэ

Давялося прайсцi i праз рэпрэсii 1930‑х. Калi Бабарэку арыштоўвалi першы раз, жонцы Ганне ўдалося цудам схаваць яго архiў. Паклiкала малую дачку Алесю, загадала легчы на канапу i зрабiць выгляд, што спiць. Падчас ператрусу дзiця падымаць не сталi, а ў канапе знаходзiлася таемная скрынка з паперамi.

У высылцы спяваў з сям’ёй беларускiя песнi

Жонка з дзвюма малымi дачкамi прыехала да Бабарэкi ў высылку, у гарадок Слабадскi на рацэ Вятцы. Па вечарах садзiлiся ў цемры ўсёй сям’ёй на канапе i спявалi беларускiя песнi — «Зорку Венеру», «А ў полi вярба», «У бубны дахаў вецер б’е», «Не загаснуць зоркi ў небе».

Пiсаў лiсты на каробцы з‑пад зубнога парашку

У 1937‑м Адама Бабарэку арыштавалi паўторна, на гэты раз ён трапiў у лагер. Толькi праз год родныя атрымалi ад яго лiст, якi быў напiсаны на пяцi кавалачках рашчэпленага кардону, адарваных ад каробкi з‑пад зубнога парашку. А канверцiк быў зроблены з пустой пачкi з‑пад махоркi.

Знясiлены Адам Бабарэка памёр у лагернай бальнiцы 10 кастрычнiка 1938 года. Яшчэ нейкi час родныя слалi яму лiсты, грошы, пасылкi. Пра смерць Бабарэкi iм паведамiў чалавек, якi вызвалiўся з лагера.

Аўтар публікацыі: Людміла Рублеўская.

Крыніца: СБ – Беларусь сегодня