Каб неяк “абнавіць” меню і святочны стол, можна пашукаць модныя рэцэпты на адпаведных старонках у Інтэрнэце, зазірнуць у кулінарныя кнігі.
Напрыканцы снежня – у пачатку студзеня, калі паўсюль пануе святочны настрой, у хатах смачна пахне мандарынамі і навагодняй ёлкай, хочацца, каб і на стале было нешта надзвычайнае.
І не толькі традыцыйныя навагоднія салаты ды катлеты, якія пасля сустрэчы наступнага года даядаюцца разам з бясконцымі гасцямі-сябрамі-сваякамі яшчэ амаль тыдзень.
Але не гарантавана, што гэтыя стравы вам спадабаюцца: яны не выпрабаваныя часам, не “высмакаваныя”, ды і прапорцыі прадуктаў, што прапаноўваюцца ў “класічных” варыянтах, кожная гаспадыня з цягам часу падстройвае пад сябе.
Ёсць іншае выйсце – звярнуцца да кулінарнага вопыту продкаў і зазірнуць у кнігу Вінцэнты Завадскай “Літоўская кухарка”. Выданне, што сёлета святкуе сваё 160-годдзе, не так даўно пабачыла свет у ТАА “Харвест” адразу ў дзвюх версіях – на беларускай і рускай мовах.
Сучасная “Літоўская кухарка” падрыхтавана паводле чатырнаццатага па ліку выдання 1938 года. Варта падкрэсліць, што гэта не проста кулінарная кніга, гэта паўнавартасны гістарычны дакумент, які можа шмат распавесці пра адметнасці побыту і харчовыя звычкі нашых продкаў. Упершыню выдадзеная ў 1854 годзе па-польску, “Літоўская кухарка” адразу ж займела ашаламляльны поспех не толькі на беларускіх, польскіх і літоўскіх землях, але і ў Расіі.
Цікава, што ў знакамітай кнізе Алены Махавец “Падарунак маладой гаспадыні”, што выйшла ў 1861 годзе, былі змешчаны цэлыя блокі рэцэптаў з выдання В. Завадскай. Пра саму аўтарку, Вінцэнту Завадскую, сёння вядома нямнога. Яна паходзіла з дому Жалтоўскіх і была жонкай вядомага віленскага выдаўца Адама Завадскага.
У кнізе “Літоўская кухарка” можна знайсці розныя рэцэпты: экзатычныя, простыя, складаныя, паўсядзённыя, святочныя. Ёй можна з лёгкасцю карыстацца нават сёння: меры вагі і аб’ёму, прынятыя даўней (фунт, кварта), тут пераведзеныя ў сучасныя (кілаграм, грам, літр). А значэнне некаторых інгрэдыентаў, якія могуць падацца дзіўнымі сучаснаму чытачу – да прыкладу, амарэткі, лімонная соль, англійскі перац, – для зручнасці тлумачыцца ў спецыяльным слоўніку, змешчаным на пачатку кнігі. Усе рэцэпты, прадстаўленыя ў выданні, аб’яднаны ў 21 тэматычны раздзел. Такая падрабязная класіфікацыя ўсіх страў дазволіць гаспадыні хутка зарыентавацца і знайсці патрэбны рэцэпт. Можна навучыцца гатаваць супы, соусы, варэнне, стравы з яек, марынаваныя салаты, пячы хлеб і здобу, салодкія кандытарскія вырабы, печыва, вафлі, стравы мясныя і рыбныя халодныя…
Кніга паказвае як традыцыйнасць кухні ХІХ ст., так і яе гнуткасць, здольнасць успрымаць розныя рэцэпты з кухняў іншых народаў. Да прыкладу, вось як гатавалі ў 1850-х гадах макарону (так, менавіта макарону!) італьянскую з грыбамі. Для гэтай стравы гаспадыні спатрэбілася б: 400 г макароны, 10–12 сушаных баравікоў, 1 ст. лыжка мукі, 1,5 ст. лыжкі масла, 2–3 ст. лыжкі смятаны, 2–3 жаўткі. А гатаваць В. Завадская прапануе вось як: “Макарону зварыць у вадзе, абліць халоднай вадой і змяшаць з гэткім соусам: зварыць сушаныя баравікі, пакроіць, укінуць у соус, зроблены з падсмажанай на масле мукі, разведзенай грыбной юшкай і смятанай, пасаліць і закіпяціць. Калі стане густы, убіць два альбо тры жаўткі, змяшаць з макаронай, укласці ў вышмараваны маслам металічны паўмісак і паставіць на пятнаццаць хвілін у печ». Упэўнена, будзе смачна!
А вы ведаеце, што ў той час грэцкую кашу маглі есці халоднай, падавалі з адмысловым вяршковым соусам з карыцай або ваніллю і цукрам? І называлася гэтая страва “Каша пуховая халодная”. А яшчэ тут можна пабачыць досыць незвычайныя для сучаснага чалавека стравы. Шкада, што іх цяпер не гатуюць (ці, прынамсі, яны не захаваліся ў шырокім ужытку). Вось, да прыкладу, “Грыбок тлусты”. Для яго прыгатавання “Літоўская кухарка” прапануе ўзяць 5 яек, 4 ст. лыжкі мукі, соль, 1 ст. лыжку цукру, 1 ст. лыжку масла. Да гэтага цукар з карыцай. А гатуецца “грыбок” вось як: “пяць жаўткоў, чатыры лыжкі мукі, паўшклянкі вады, сталовую лыжку цукру моцна расцерці; з бялкоў узбіць пену, асцярожна вымешаць і ўліць у растопленае ў рондалі масла. Калі зарумяніцца, перавярнуць на другі бок, падсмажыць і падаць абсыпаны цукрам з карыцай”. Думаецца, павінна атрымацца нешта падобнае да амлета. Але салодкага і з карыцай! Вінцэнта Завадская прапануе для прыгатавання аж пяць вельмі розных рэцэптаў грыбкоў.
Упэўнена, у гэтай кнізе можна знайсці яшчэ шмат цікавых і на першы погляд загадкавых рэцэптаў. Магчыма, яны спадабаюцца вам ды вашым сваякам і стануць любімымі сямейнымі стравамі.
Аўтар публікацыі: Чэслава Палуян.
Крыніца: газета “Літаратура і мастацтва”, 03.01.2014.
