Зусім нядаўна супрацоўнікі Літаратурнага музея Максіма Багдановіча атрымалі электронныя копіі дакументаў з Цэнтральнага дзяржаўнага архіва горада Масквы. Вельмі цікавай падалася справа «Отчеты, копии протоколов испытательных комиссий, списки учеников, допущенных к испытанию зрелости Шуйской и Ярославской мужских гимназий в 1911 году» (ЦДАМ, фонд 459, вопіс 3, адзінка захавання 6223). Дакументы справы падрабязна асвятляюць апошнія дні вучобы ў Яраслаўскай мужчынскай гімназіі.
Якія адзнакі атрымліваў Максім Багдановіч падчас вучобы ў Ніжагародскай і Яраслаўскай гімназіях, даўно вядома. Як і канчатковыя балы, выстаўленыя ў яго атэстаце. Дарэчы, арыгінал дакумента не захаваўся, а ёсць толькі копія, якая спачатку была падшыта ў справу «Яраслаўская мужчынская гімназія імя Аляксандра І. Атэстаты сталасці вучняў за 1911 год» і захоўвалася ў архіве гімназіі. Цяпер разам з іншымі копіямі атэстатаў сталасці аднакласнікаў Максіма захоўваецца ў Дзяржаўным архіве Яраслаўскай вобласці (фонд 557, вопіс 1, справа 90).
Вось пра што распавялі архіўныя дакументы. Спачатку настаўнікі выставілі канчатковыя адзнакі за праходжанне гімназічнага курса. Згодна з дакументам, у М. Багдановіча адзнакі размеркаваны наступным чынам: 5 – законазнаўства і прыродазнаўства, 4 – руская мова з царкоўнаславянскай і славеснасць, філасофская прапедэўтыка, фізіка, гісторыя, геаграфія, 3 – закон Божы, лацінская, нямецкая і французская мовы, матэматыка і матэматычная геаграфія. На падставе гэтых адзнак педагагічны савет гімназіі прыняў рашэнне дапусціць Максіма Багдановіча да іспытаў.
Выпускнікоў чакалі пісьмовыя і вусныя іспыты, прычым матэматыку, рускую мову з царкоўнаславянскай і славеснасць трэба было здаваць і пісьмова, і вусна. Яшчэ пяць прадметаў здавалі вусна: закон Божы, лацінская, нямецкая і французская мовы, гісторыя. На іспытах Максіму Багдановічу ўдалося павысіць адзнаку на адзін бал па рускай мове (пісьмова і вусна), па лацінскай і французскай.
Але гэта дапамагло толькі часткова. Агульны вынік з канчатковых і экзаменацыйных адзнак Багдановіча: руская мова з царкоўнаславянскай і славеснасць – 5, а па лацінскай і французскай мовах засталося 3. Не зусім зразумела, чаму педагагічны савет прыняў такое рашэнне ў адносінах адзнак па лацінскай і французскай мовах. Такім чынам, у гімназіста Максіма Багдановіча ў атэстаце – дзве «пяцёркі» (адзнака па прыродазнаўстве ў атэстат не ўвайшла), чатыры «чацвёркі», шэсць «троек».
Агульны бал атэстата – 3,7 (калі дакладней, то – 3,6666667). І гэта не самы горшы вынік. У справе захоўваецца яшчэ адзін цікавы дакумент – «Ведомость подвергавшихся испытанию и удостоенных аттестата или свидетельства зрелости». Статыстыка па Яраслаўскай мужчынскай гімназіі сведчыць, што ў 1911 годзе здавалі экзамены гімназісты з двух паралельных класаў – 77 чалавек, пабочныя («посторонние») – 13 чалавек, усяго – 90. Выдадзены атэстаты альбо пасведчанні сталасці толькі 70 гімназістам і 6 пабочным асобам. Сем гімназістаў па розных прычынах выпускных дакументаў не атрымалі, як, напрыклад, Брайнін Якаў-Веніямін Залманавіч. Ён нарадзіўся ў 1893 годзе ў г. Яраслаўлі, вучыўся ў Яраслаўскай мужчынскай гімназіі са жніўня 1902 года, пакінуты на паўторны курс з-за хваробы.
Вядома, былі ў Яраслаўскай гімназіі вучні з добрымі адзнакамі і нават медалісты. У 1911 годзе тры чалавекі атрымалі залатыя медалі: Яўгеній Васільеў, Мікалай Постнікаў, Сяргей Собалеў, дзесяць чалавек – срэбныя, у іх ліку сябар Максіма Ціхан Годнеў. Пасля заканчэння гімназіі ён паступіў вучыцца ў Маскоўскі Імператарскі ўніверсітэт, пазней стаў вядомым вучоным-біёлагам, акадэмікам Акадэміі навук БССР. Цікавая яшчэ адна заўвага наконт «залатых» медалістаў: адзначана, што яны «здольныя да праходжання ўсіх навук». З дзесяці «срэбных» медалістаў – Мікалай Баршчэўскі, Мікалай Лачынаў, Сяргей Шчарбакоў маюць асаблівыя матэматычныя здольнасці.
Лёс выпускнікоў Яраслаўскай мужчынскай гімназіі 1911 года складваўся па-рознаму. Камусьці, як, напрыклад, Максіму Багдановічу, было наканавана вельмі кароткае, але яскравае жыццё. Многія выпускнікі загінулі падчас ваенных дзеянняў, частка юнакоў, у тым ліку і сябар паэта Дзіядор Дзябольскі, перажылі сталінскія рэпрэсіі.
Супрацоўнікі Літаратурнага музея Максіма Багдановіча працягваюць вывучэнне гімназічнага перыяду жыцця паэта. Зроблена вельмі многае: атрыманы электронныя копіі дакументаў з Цэнтральнага архіва Ніжагародскай вобласці, Дзяржаўнага архіва Яраслаўскай вобласці, Цэнтральнага гістарычнага архіва Масквы. Дарэчы, у маскоўскім архіве захоўваюцца асабовыя справы студэнтаў Маскоўскага Імператарскага інстытута, дзякуючы Наталіі Даронінай музей паэта атрымаў электронныя копіі дакументаў – справы Льва Багдановіча, роднага брата Максіма, Нюты Гапановіч, стрыечнай сястры, некаторых аднакласнікаў-сяброў.
Ужо шмат гадоў супрацоўнікі музея сябруюць з патомкамі гімназістаў Дзіядора Дзябольскага, Ціхана Годнева, Мікалая Какуева, Івана Лілеева. За апошнія пяць гадоў наша «гімназічная» кампанія значна пашырылася, цёплыя адносіны звязваюць нас з патомкамі Барыса Петражыцкага, Валерыяна Крылова, Сяргея Арлеанскага. Пошук аднакласнікаў працягваецца. Мы працуем з дакументамі расійскіх архіваў, пры магчымасці – асабіста, падчас творчых і навуковых камандзіровак альбо з дапамогай сяброў музея.
Аўтар публікацыі: Ірына Мышкавец.
Крыніца: Звязда
Чытайце таксама:
