Творчасць Андрэя Ягоравіча Макаёнка (1920–1982) – драматурга, сцэнарыста, перакладчыка, грамадскага дзеяча – адна з самых яркіх старонак у гісторыі беларускай літаратуры. Яго п’есы, дынамічныя, вострасюжэтныя, насычаныя сакавітым гумарам, заўсёды выклікалі павышаную цікавасць тэатральных калектываў і гледачоў, праўдзіва і ярка адлюстроўвалі жыццё народа.
Нарадзіўся Андрэй Макаёнак у вёсцы Борхаў Рагачоўскага раёна Гомельскай вобласці ў сялянскай сям’і. Сярэднюю адукацыю атрымаў у Журавіцкай школе (цяпер Рагачоўскі раён), быў адным з лепшых вучняў. Менавіта у школьныя гады праявілася цікавасць юнака да будучай справы жыцця, яскрава раскрыліся артыстычныя здольнасці. Ён з задавальненнем дэкламаваў на школьнай сцэне гумарыстычныя вершы і байкі, удзельнічаў у шматлікіх сцэнках. Пасля школы ён нават зрабіў спробу паступіць у Маскоўскі інстытут кінематаграфіі, але не прайшоў па конкурсе.
Восенню 1939 г. быў прызваны на ваенную службу. У час Вялікай Айчыннай вайны ўдзельнічаў у савецка-англійскай аперацыі ў Іране, баях на Паўночным Каўказе і на Крымскім фронце. У красавіку 1942 г. атрымаў цяжкае раненне, у выніку яму пагражала ампутацыя абедзвюх ног, якой ледзьве ўдалося пазбегнуць. Пасля дэмабілізацыі некаторы час працаваў настаўнікам у адной з грузінскіх школ. Зімой 1943 г. вярнуўся на радзіму. Працаваў сакратаром Журавіцкага райкама камсамола, Гродзенскага гаркама камсамола (1945), загадчыкам партыйнага кабінета Магілёўскага чыгуначнага вузла, памочнікам сакратара Журавіцкага райкама партыі. Скончыўшы ў 1949 г. Рэспубліканскую партыйную школу пры ЦК КПБ, А. Макаёнак пачаў працаваць загадчыкам аддзела прозы часопіса “Вожык”. У гэтым жа годзе стаў членам Саюза пісьменнікаў БССР. У 1966–1977 гг. быў галоўным рэдактарам часопіса “Нёман”. З 1970-х гг. выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага савета БССР. У 1965 г. у складзе дэлегацыі БССР удзельнічаў у сесіі Генеральнай асамблеі ААН.
Больш падрабязную біяграфічную інфармацыю можна знайсці ў анлайн-энцыклапедыі “Беларусь у асобах і падзеях”. Фактаграфічныя звесткі пра драматурга ёсць таксама ў Нацыянальнай базе даных аўтарытэтных/нарматыўных запісаў.
Актыўная літаратурная творчасць Андрэя Макаёнка пачалася з ваенных дзённікаў, замалёвак, псіхалагічных абразкоў і эцюдаў, сцэнак і нататак, а таксама з гумарэсак і фельетонаў для часопіса “Вожык”. Упершыню выступіў у друку ў 1946 г. з аднаактовай п’есай “Добра, калі добра канчаецца”. Твор быў адзначаны дыпломам і прэміяй на рэспубліканскім конкурсе. Першай сур’ёзнай спробай А. Макаёнка ў драматургіі з’явілася п’еса “На досвітку” (1951), спектакль па якой быў пастаўлены ў тэатры імя Я. Купалы. У 1953 г. была напісана вострая, выкрывальная сатырычная камедыя “Выбачайце, калі ласка!”. П’еса была пастаўлена беларускімі тэатрамі імя Я. Коласа (1953) і імя Я. Купалы (1954), а таксама больш як 200 тэатрамі па-за межамі Беларусі.
У сатырычных камедыях “Каб людзі не журыліся” (1958) і “Лявоніха на арбіце” (1961, Літаратурная прэмія імя Я. Купалы) драматург раскрываў праблемы вясковай рэчаіснасці, паказваў людзей з абывацельскай псіхалогіяй. Амаль дзесяць гадоў А. Макаёнак не прапаноўваў тэатрам новых п’ес, шукаў новыя сродкі сцэнічнай выразнасці. У выніку напружаных пошукаў узніклі трагікамедыі “Зацюканы апостал” (1969), “Трыбунал” (1970), “Пагарэльцы” (1980). Спектаклі доўгі час з поспехам ставіліся на сцэнах айчынных і замежных тэатраў. У 1974 г. А. Макаёнак за п’есы “Трыбунал” і “Таблетку пад язык” быў адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР імя Я. Коласа, а ў 1977 г. – удастоены звання народнага пісьменніка. Усе п’есы драматурга вызначаюцца арыгінальнасцю формы і зместу, у іх узнімаюцца балючыя сацыяльна-маральныя праблемы жыцця, якія і па сённяшні дзень гучаць актуальна. Пяру А. Макаёнка належаць пераклады многіх п’ес: “Дабракі” Л. Зорына, “Блакада” У. Іванова, “Чацвёрты” К. Сіманава і інш. Па яго сцэнарыях пастаўлены фільмы “У адзінай сям’і”, “Шчасце трэба берагчы”, “Кандрат Крапіва”, “Пасля кірмашу” і інш.
У фондах Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі захоўваюцца шматлікія выданні і перавыданні твораў пісьменніка (на беларускай мове і ў перакладах), публікацыі пра яго жыццё і творчасць, фотаздымкі, плакаты, афішы тэатральных пастановак, аўдыявізуальныя дакументы, у т.л. гуказапіс гераічнай музыкальнай камедыі Г. Суруса “Судны час” (па п’есе А. Макаёнка “Трыбунал”). Даведацца пра гэтыя дакументы можна праз электронны каталог НББ, а таксама наведаўшы ў бібліятэцы юбілейную кніжную выставу.
Андрэй Макаёнак быў мастаком яркага, непаўторнага таленту. Ён творча развіў многія жанравыя традыцыі беларускай драматургіі, узняў узровень айчыннай камедыяграфіі да лепшых сусветных узораў. Імем драматурга названы Гродзенская цэнтральная гарадская бібліятэка, сярэдняя школа ў Журавічах, дзе створаны літаратурны музей, Журавіцкая сельская бібліятэка, вуліцы ў Гомелі і Мінску.
У Гомельскай вобласці да 100-гадовага юбілею знакамітага земляка прымеркаваны цэлы шэраг імпрэз: выставы, канцэрты, канферэнцыі, экскурсіі, літаратурныя конкурсы, інтэрнэт-праекты, віктарыны і г.д. Падрабязны план мерапрыемстваў Гомельскай абласной універсальнай бібліятэкі імя У.І. Леніна ёсць на сайце ўстановы. Там жа можна пазнаёміцца з новым цікавым віртуальным рэсурсам “Андрэй Макаёнак – чалавек, драматург, майстра”.
Матэрыял пададзены навукова-даследчым аддзелам бібліяграфіі.
