Незаметно быстро пролетел первый месяц 2020 года, насыщенный и богатый событиями. Просматривая газеты столетней давности, интересно было отметить, что волновавшие общество в 1920 г. проблемы остаются актуальными и в наше время. История продолжает свое движение по спирали.
Национальная библиотека Беларуси сохраняет коллекцию ценных периодических изданий начала прошлого века, и мы продолжаем интересоваться содержанием белорусских газет, которые, будучи современницами важнейших социальных, политических, культурных и других исторических событий, стали ценными первоисточниками и раскрывают интересные факты из жизни Беларуси. К примеру, очень информативным периодическим изданием является ежедневная политико-экономическая и литературная газета «Беларусь», издававшаяся на белорусском языке в Минске с 21 октября 1919 года по 9 июля 1920 года и считавшаяся преемницей газеты «Звон», о которой мы уже писали ранее.
Издателем газеты был Временный белорусский национальный комитет, а с 12 марта 1920 г. – представитель БНК Кузьма Терещенко (Тарещенко). Газета продолжала развивать традиции «Нашай нівы», объединяла национальные политические партии и группы, отстаивавшие идею суверенной, неделимой и независимой Белорусской Республики в этнографических границах белорусского народа. Разнообразные материалы объединила идея возрождения Беларуси, ее государственности и культуры, народного хозяйства, самобытного духовного облика нации. Историческую роль Беларуси газета видела в синтезе лучших черт «восточного» и «западного» типов культуры, примирении однобоких социально-политических тенденций.
Разоблачала грабительскую политику польских властей в Беларуси. Поэтому газета неоднократно изымалась польскими властями, выходила с «белыми пятнами» цензуры. В 1920 г. редактором газеты был Язеп Лёсик.
Редакционная статья «На Новы Год», помещенная в первом номере за 1920 г., посвящена обзору событий прошлого года и выражению надежды на будущее:
<…>Як мала пражыта, як многа перажыта! Але – бяда хоць мучыць, да жыць вучыць. Цяпер апошні селянін нашай цёмнай, няшчаснай вёскі мусіў заўважыць, што ніхто ня дасць нам паратунку, калі мы самі сабе не паратуем. Цяпер кожнаму зразумело, што толькі ўтварэнне свайго беларускага гаспадарства, што толькі адбудаванне незалежнай Беларускай дзяржавы зможа палажыць канец гэтаму перакіданню нашага народу з абоймаў у абоймы.
А для нас у гэты дзень, што становіць пачатак новаму колу Новага Году і бяз згаданняў павінна быць ясна, што покі мы ня усведамім народу свайго нацыянальна, покі ён будзе спадзявацца наляпшэння свае горкае долі не ад самога сябе, а ад таго, што нехта прыйдзе і вызвале яго з нядолі - датуль мы пастаянная будзем сустрачаць новые годы тымі словамі, якімі сустрачаем сягодня.
<…> Адзін у нас паратунак, адна дарога: праз нацыянальнае усвядамленне – да незалежнай і непадзельнай Беларускай дзяржавы.
(Сохранена орфография первоисточника)
Затронутые в статье вопросы чрезвычайно актуальны и сегодня также продолжают волновать общество.
Много места на своих страницах газета «Беларусь» отводила борьбе за создание белорусских школ. Содержательная статья, также напечатанная в первом номере, посвящалась национальной школе, она так и называлась «Беларуская нацыянальная школа»:
<…>Выступаючы на шлях вольнага культурнага жыцця, беларуская нацыя павінна збудаваць у першую чаргу сваю нацыянальную школу. Дзеля нацыі гэта патрэбна так, як патрэбны чалавеку рукі і нармальная галава. Абудзіць масы народу ад застою, заклікаць іх да разумнага грамадзянскага жыцця, да культурнай творчасці – можа толькі нацыянальная школа. Нацыянальнае выхаванне аздараўляе і асвяжае народныя сілы, выкрывае схаваные здольнасці народу, нясе яму духоўную моць, багаціць думку, правільна развівае яго розум.<…>
<…>Асноваю нацыянальнай школы служыць родная мова – адзнака нацыі, яе духоўны твар. Мова зьбірае ўсе, што мае ў сабе дух нацыі. Няма ў нацыі нічога ні малога ні вялікага, чаго б мова ня ведала. Бяз мовы не адбываецца творчасць народу. Покуль жыве мова, глаўная адзнака цэлае нацыі, датуль жыве і народ, датуль нацыянальная выхаваньне будзе мець вялікую вагу і значэньне. Мова як жывое стварэньне народу, мае сваё жыццё, уласные законы, водлуг якіх яна разьвіваецца. Дзеля гэтага ня мова павінна дапасавацца да школы, а школа да мовы. Адабраць у народу мову – значыць спыніць яго разьвіцьце, паставіць на дарозе культурнай творчасці глухую перагародку. Эпоха заняпаду мовы ў жыцьці нацыі – гэта эпоха заняпаду ўсяго жыцця, спыненьне яго працы розуму, гэта нацыянальная хвароба, самае горшае няшчасьце, якое можа здарыцца ў цэлага народу <…>
<…>Школа наша павінна быць тым падмуроўкам, на яком збудуецца вялікі гмах роднай культуры.
Школа наша – гэта жыццё наша, гэта першае наша заданне.
(Сохранена орфография первоисточника)
Несмотря на экономические трудности, жизнь продолжалась. Наступали рождественские праздники. Теме организации елок для детей посвящена интересная статья «Да ведама ўсіх Беларускіх настаўнікаў м. Менску»:
<…>Каляднае сьвято (ёлка) для ўсіх хрысьціянскіх дзяцей м. Менску адбудзецца 11-га студня г. г., а З-й гадзіне ўдзень ў тых памяшканьнях, якіе адзначаны Агульным Камітэтам па арганізаваньню гэтага сьвята. Ёлка для школьнікаў будзе уладжана пераважна ў школьных памяшканьнях па 2–4 школы разам, для дзяцей з вуліцы – пры Цыркулах, а так-сама ў Белай Салі, ў Работніцкім клюбе, ў Камерцыйнай школе і іншых мясцох. Усяго будзе уладжано ў Менску 45 ёлак для дзяцей-школьнікаў і з вуліцы. Усім дзецям будуць разданы на ёлках падарункі – булкі, пернікі, цукеркі і інш. <…>
Интересно знать, что по случаю празднования Богоявления и праздника Трех Королей, православных и католических рождественских праздников, в Минске освобождались от работы католики и православные соответственно.
Использованные источники:
На Новы Год // Беларусь. – 1920. – 1 студз. – С. 1.
Беларуская нацыянальная школа / пад крыпт. М-ч // Беларусь. – 1920. – 1 студз. – С. 3.
На праваслаўные Коляды // Беларусь. – 1920. – 4 студз. – С. 4.
З прычын Свята Трох Каралёў // Беларусь. – 1920. – 6 студз. – С. 4.
Да ведама ўсіх Беларускіх настаўнікаў м. Менску // Беларусь. – 1920. – 10 студз. – С. 3.
Познакомиться с первоисточниками (газетой «Беларусь») можно при посещении Национальной библиотеки Беларуси или приобретении электронного издания «Становление белорусской государственности: по страницам белорусских газет 1917–1922 гг.», в котором на двух дисках размещены электронные копии 2 400 номеров газет (почти 80 наименований), издававшихся в 1917–1922 гг. на территории современной Беларуси или за ее пределами, но имевших отношение к Беларуси.
Комплект дисков «Становление белорусской государственности: по страницам белорусских газет 1917–1922 гг.» можно приобрести по подписке или купить в киоске, расположенном на 1-м этаже возле главного входа. Режим работы киоска соответствует режиму работы библиотеки.
Материал предоставлен информационно-аналитическим отделом.
