В Беларусь польская интервенция началась в конце февраля 1919 года. Политическое и военное руководство Польского государства во главе с Юзефом Пилсудским рассматривала Беларусь в качестве ее неотъемлемой части. Уже в первой половине марта 1919 г. польскими войсками были захвачены города Брест, Слоним, Волковыск, Скидель, Щучин, Пинск. Через месяц польские войска возобновили наступление. В ночь на 17 апреля они прорвали Западный фронт и захватили Лиду и Барановичи, а 21 апреля – Вильно.
Весной–летом 1919 г. польские войска продолжали наступать и под давлением превосходящих сил противника части Красной Армии были вынуждены отступать на восток.
8 августа польские войска заняли Минск. Двигаясь дальше на восток, до конца августа 1919 г. они вышли на линию Двинск – Полоцк – Бобруйск – р. Птичь – Каменец-Подольский. Только в октябре 1919 г. наступление польских войск было остановлено на рубеже Дисна – Лепель – Борисов – Бобруйск – Речица. Практически вся территория ЛитБел ССР была оккупирована поляками. Фактически республика перестала существовать.
Юбилейный дом на Архиерейском подворье в Минске, где размещалась редакция газеты «Звон». Фото 1936 г.
Прикоснуться к жизни наших соотечественников, вникнуть в ее атмосферу и почувствовать, как и чем жили белорусские города и деревни во время польской оккупации, позволяет ежедневная политико-экономическая и литературная газета «Звон», которая издавалась с 25 августа до 19 октября 1919 года в Минске на белорусском языке, именно в условиях польской оккупации во время советско-польской войны.
Материалы газеты продвигали идеи восстановления белорусской государственности, возрождения хозяйства и культуры, широко освещали борьбу за создание белорусской школы. А газетные рубрики «Беларуская хроніка», «Менскія навіны», «Беларускі тэатр» и другие знакомят нас с ежедневными проблемами тогдашней жизни.
На страницах «Звона» впервые было напечатано стихотворение Янки Купалы «Мая навука» и не только («Беларускія сыны», «3 павяўшай славы», «Паўстань», «Паэта і цэнзар», «Наша гаспадарка» и др.), произведения Вячеслава Адамовича, В. Бруевича, Змитрока Бядули, Макара Кравцова, Язепа Лёсика, Сымона Рака-Михайловского, Юзюка Фарботко, Михаила Чарота и других.
Белорусский хор Теравского
Мінскае жыццё // Звон. – 1919. – 3 кастр.
Менскае жыцьце (Захавана арфаграфія першакрыніц.)
Беларускі хор Цяраускага адтрымау ад Бел. Нац. Камітэту 3,000 руб. субсідыі на паездку у концэртнае турнэ да Вільні і Варшавы.
Прыехау з Варшавы міністр унутрэнных спрау Бел. Нар. Рэсп. К. Тэрэшчэнко.
Пропускі на выезд у Слуцк (праз ст. Осіповічы і Урэчье) будуць выдавацца у хуткім часе.
У Консэрваторыі заняцьці на усіх курсах пачаліся 2-га кастрычніка.
Тэхнічны аддзел пры вышэйшых курсах адчыняецца у хуткім часе.
Недахват царскіх грошай чуецца у мейсцовых мяняльных крамах і банкірскіх канторах, дзякуючы чаму часта кліенты выходзяць адтуль с пустымі рукамі.
Бонавые карткі (бальшавіцкіе) па якім насяленьне адтрымоувало прадукты, трэба цяпер абменіваць на кніжкі (Катэдральны пляц, № 2).
Хлеб апошнімі днямі прадаецца па 2 ½ р. за фунт.
Малако на рынку прадаецца па 2 р. за кварту.
Бярозавыя дровы прадаюцца на рынках па 160–200 руб. за воз.
Масло прадаецца цяпер па 25–20 р. за ф.
Цукер (у кавалках) у прыватнай прадажы дайшоу да 57 р. фунт.
Мае прыбыць сюды вялікая партыя (10,000 пуд.) цукру з Голяндыі па таннай цане – 5 гол. марак за кіло (2 ½ фун.)
Крываука. У зьвязку з пашыраючайся эпідэміяй крываукі (дезынтэрыі) падаецца да агульнага ведама:
Аб гандлю зелянінаю і садавінамі:
1. Гандляваць зелянінай і садавінамі можна толькі у спецыяльна прызначаных дзеля гэтага мейсцох; 2. Зеляніна і садавіны прадаюцца з прырыхтаваных дзеля гэтага сталоу, лавау, полак і т.д.; 3. Прадаваць зеляніну і садавіны перад прадажаю павінны быць добра абмыты; 5. Прыпсутые і нясьпелые садавіны і зеляніну прадаваць строга забараняецца; 6. Асобы, правініушыеся у невыкананьні гэтае абавязковае пастановы, будуць карацца 7-мі дзенным арэштам або штрафам у 500 руб.
Загадчыца мясцовым Аддзелам абароны здароуя, Лаунік Магістрату.
Д-р. М. Петрусевіч.
Мінскае жыццё // Звон. – 1919. – 6 кастр.
Менскае жыцьце
Пасьведчэньні аб чыстаце і здароуі, якіе вымагаюцца білетнымі касамі на чыгунцы, выдаюцца штодзенна ад 12–3 гадз. У дзень дохтарам (Падгорная 14), на дзядзінцу упрауленьня акружнага камісара. Збор за пасьведчэньне – 3 руб.
Выехалі у Варшаву 1-га кастрычніка старшыня Бел. Вайск. Камісіі П. Аляксюк і сэкратар Бел. Нац. Камітэту А. Аусянік, па пытаньню аб стварэньні беларускага нацыянальнага войска.
Памешканьні і пакоі даражэюць у месьце з кожным днем, з прычыны дарагоулі на апал.
Пакоі у цэнтры места цэняцца ад 300 р. да 500 р. у месяц з асьвятленьнем і апалам.
Сахарын, з прычыны вострага недахватку цукру (57–60 руб. ф.) прадаецца па 2 ½ руб. грам. Першая партыя цукру прыбудзе у Менск 7-га кастрычніка.
Апал. Акружным камісарам адпускаецца аддзелу апалу пры магістраце 1,000,000 рублеу на загатоуку дроу.
Дзеле высокіх ставак на дровы (1000–1200 руб. саж.), у аддзеле апалу запісваюцца толькі заможные людзі.
Новые Рэспублікі на Усходзе
Украінская газэта “Впэрэд!” у № 106 дае цікавую статыстыку аб новых Рэспубліках на Усходзе.
Украіна: 800,000 км² – 45,000,000 мяшканцау, з іх 72 проц. украінцау.
Беларусь: 300,000 км² – 14,075,000 мяшканцау, з іх 70 проц. беларусау.
Літва: 125,000 км² – 6,000,000 мяшканцау.
Эстонія: 47,500 км² – 1,750,000 мяшканцау, з іх 72 проц. эстонцау.
Латвія: 64,196 км² – 2,552,000 мяшканцау, з іх 72 проц. латышоу.
Пауночны Кауказ: 150,000 км² – 4,300,000 мяшканцау.
Азербайджан: 100,000 км² – 4,500,000 мяшк. З іх 75 проц. турко татар.
Грузія: 90,000 км² – 3,000,000 мяш., з іх 75 проц. грузінау.
Арменія: 320,000 км² – 4,000,000 мяшк., з іх 75 проц. армянау.
Мінскае жыццё // Звон. – 1919. – 8 кастр.
Менскае жыцьце
У мястовым т-ве узаемнага ад агню страхаваньня адноулены прыем страхаваньняу, каторы ідзець цяпер вельмі жыва.
Сельска-гаспадарскі сындыкат. Па ініцыятыве групы асоб 15–20 г. мес. Зноу пачынае функцыянаваць сельска-гаспадарскі сындыкат у Менску. Мэта сындыкату дастауляць у вясковыя таварыствы с.-гаспад. Прылады і племянную жывелу.
Збор з нярухомых маетнасьцяу м. Менску подлуг разасланых акладных лістоў ( па ацэнцы 1916 г., павялічанай у 6 разоу), павінені быць унесены у касу Магістрату не пазьней 20 кастрычніка, іначай спагоняць грошы адміністратыуным чынам з дадаткам пэня у 2%, лічучы ад 1 лістападу.
У акружным судзе, пакой № 27, міравымі суддзямі Жыжнеускім і Заброцкім, адчынены часовы прыем просьбау аб зыскавых і у галоуных справах.
У губ. турме агульны лік арэштованых – 500 чал. Паек – ½ ф. хлеба у дзень. Маленькая цэркаука, разбураная бальшавікамі, цяпер троху папраулена.
Парахвіяльные коопэратывы. Намечано залажыць кооператыу пры кожнай праваслаунай парахвіяльнай цэркві м. Менску.
Цукер (пясок) у прыватнай прадажы каштуе цяпер 22 руб. Фунт.
Мясо у прыватнай прадажы каштуе цяпер 7 руб. Фунт.
Польская краевая каса мае быць адчынена у хуткім часе у Менску.
Біржа. Апошнімі днямі у Менску грашавы курс такі:
За 100 р. “кер.” – 15 ½ “цар.”
За 250 р. “дум.” – 72 р. “цар.”
За 250 р. “сов.” – 25 р. “цар.”
Аднака курс “думскіх” ідзець у гару: ужо можна дзе кольвек дастаць за 250 руб. “дум.” – 190 “цар.”
Не маюць прытулку // Звон. – 1919. – 10 кастр.
В статье высказан решительный протест в связи с захватом польскими властями помещений белорусских учебных заведений в Минске, подчеркнув, что белорусам оставили одно только право – «пазіраць на жыццё іншых і моўчкі сціскаць кулакі, распаляючы ў сэрцы помсту».
Ня маюць прытулку
Менск – сэрцо Беларусі, яе этнографічная сталіца. Так пішуцьу газэтах і так думаюць людзі, каторые жывуць па-за межамі Беларусі. Але мы мусім зазначыць, што гэта памылка і няпрауда, бо хіба можа дзе-небудзь на сьвеце, каб сам народ у сваей уласнай сталіцы ня меу сабе прытулку. Іх, адвечных гаспадароу гэтага места, выціснулі адсюль, адкуль толькі можна было выціснуць. Беларусам пакінулі толькі право глядзець на тое, як жывуць іншые ды моучкі сьціскаць кулакі, распаляючы у сэрцы помсту.
Была у беларусау настауніцкая сэмінарыя у Менску. Яна перажыла самые цяжкія часы бальшавізму і усе чакала лепшай долі. Месьцілася яна на Захараускай вуліцы № 43, мела сваю маетнасьць і цэлы штат настаунікау. А гдзе яна цяпер? Маетнасьць яе паразьбіралі сквапные людзі, а памяшканьне занялі тые, хто ужо сапрауды цераз хлеб–хлеба шукае. Паглядзі, чытачу, хто цяпер месьціцца у быдынку беларускай сэмінарыі і запытай сябе, ці не маглі яны знайці сабе іншага месца, каб хоць трошку шанавалі той народ, установы каторага павыкідалі на вуліцу?
Была у Менску беларуская гімназія на Александраускай вуліцы, а паглядзі, чытачу, хто там цяпер месьціца і запытай сабе, ці не маглі яны знайсці сабе лепшага месца, каб не хацелі крыудзіць таго, хто праз вякі зносіць зьдзек і паняверку?
Быу у Менску Настауніцкі Інстытут, каторы стау вышэйшай пэдагогічнай беларускай школай. Месьціуся ен у скарбовым памяшканьні, дзе была колісь расійская рэяльная гімназія, а паглядзі, чытачу, хто цяпер займае тое памяшканьне і запытай сябе, ці-ж не наумысьле усе гэта робіцца, каб спраудзіць словы: “на каго Бог, на таго і людзі”. Ці-ж не маглі яны, маючые сілу і уладу, знайсці сабе іншага мейсца, каб хацелі жыць у дружбе і згодзе з тым народам, каторы нацярпеуся столькі гора, сьлез і пакуты?
Не, мімаволі хочацца сказаць, што усе гэта робіцца наумысьля, нарокам і сьвядома чыніцца крыуда і незабываемая абраза. Мабыць нехта сьвядома стараецца усякімі спосабамі змагацца з беларушчынай і ставіць беларусам перашкоды. Бо ня можна, напрыклад, дапусьціць, каб той шпіталь. Што займае цяпер памяшканьне інстытуту, зрабіу гэта сам, без парады з некім іншым, хто выкарыстау яго для змаганьня з беларушчынай.
Гэтые тры прасьветные установы беларусы толькі і мелі і яны разрушаны.
Польская улада павінна зьвярнуць на гэта увагу і, калі яна шануе свайго Дзяржаунага Начальніка, каторы лічыць сябе прыхільнікам і прыяцелем беларушчыны, то мусіць зараз-жа зрабіць станоучые заходы, каб загладзіць прычыненую беларусам у іх уласным горадзе цяжкую крыуду. Польская улада павінна гэта зрабіць, калі мае дзяржауны розум і разумее свае становішчо, бо сталося так, што беларусам пакінулі адно толькі право, – право пазіраць на жыцьце іншых ды моучкі сьціскаць кулакі, распаляючы у сэрцы помсту.
Мінскае жыццё // Звон. – 1919. – 10 кастр.
Менскае жыцьце
Тавараабмен паміж вескай і мястовымі коопэратывамі пакуль што ідзець туга з той прычыны, што у сялян няма веры у парадак. Яшчэ шкодзіць тое, што сяляне адмауляюца прыймаць грашавые знакі, апрача “царскіх”, ды пры том новые.
Гэтымі днямі сіроцкі суд мае быць перароблены у апякунскую раду.
Сярод жыдоу. Да выбару у мястовае самаупрауленьне мяйсовые жыды, выключаючы левых элемэнтау (“Бунда і інш.), маюць злучацца каля адзінага спіску. – Ужо пачата актыўная праца у гэтым напрамку.
Гатовые вопраткі, боты і дровы будуць прадавацца у мясцовых коопэратывах па недарагім цэнам у хуткім часе.
Авансы на дровы прыймаюцца ад усіх сяроу коопэратывау на рагу Петрапаулаускай і Юраускай д. № 11–16.
Хлеб у прыватнай прадажы зноу падаражау – 2 р. 70 к.–3 р. фунт.
Бульба з прычын жыдоускіх сьвят падаражэла да 50 к. за фунт.
Гарбата (у пакетах) патанела да 25 р. за фунт.
– Дровы бярозавые патанелі на Троіцкім рынку да 100 р.–95 р. за воз.
Боты можна купіць за 250 р. пару.
Познакомиться с первоисточниками можно при посещении Национальной библиотеки Беларуси или при приобретении электронного издания «Становление белорусской государственности: по страницам белорусских газет 1917–1922 г.», в котором на двух дисках размещены электронные копии 2 400 номеров газет (почти 80 наименований), издававшихся в 1917–1922 гг. на территории современной Беларуси и за ее пределами, но имевших отношение к Беларуси.
Комплект дисков «Становление белорусской государственности: по страницам белорусских газет 1917–1922 гг.» можно приобрести по подписке или купить в киоске, расположенном на 1-м этаже возле главного входа. Режим работы киоска соответствует режиму работы библиотеки.
Материал предоставлен информационно-аналитическим отделом.
