Он открыто писал: «Ходзім мы пад месяцам высокім, а яшчэ – пад ГПУ»
Некрасивые ненавидят красивых, дураки издеваются над умными, ничтожества убивают талантливых. Власть рабов уничтожала свободных. Только за одну ночь с 29 на 30 октября 1937 года большевистская власть расстреляла более 100 человек белорусской элиты. Тогда под соснами Куропат в безымянные могилы преступники закопали и цвет национальной литературы. Через 80 лет мы вспоминаем имена убитых талантов белорусского слова.
Поэзия Тодора Кляшторного – это ледяная тоска по несбывшимся желаниям и надеждам. Минорно-меланхолическая тональность произведений, украшенная ироничными нотками. Ирония была как явная (в стихотворении «Мая любімая», в котором он пародировал песни Александра Вертинского), так и скрытая («Ці варта сёньня быць паэтам»). Он не заботился о своем внешнем виде (этим отличался от своих друзей по «Узвышшы» Язепа Пущи, Владимира Дубовки), однако строго следил, чтобы каждая его строчка была отшлифована, как драгоценный камень.
За свое первое стихотворение был сильно избит
«...Тодар /.../ напісаў пра мясцовага кулака Мікіту, у якім былі такія радкі:
Не хадзіце да Мікіты
Ні пшаніцу жаць, ні жыта,
Бо ён злосны і скупы.
Вы ж жанчыны, не рабы.
Кулак, пачуўшы песьню, /.../ пераняў Тодара і моцна пабіў». (Тадзіяна Кляшторная. Песню вясьне падарыў. // Віцебскі рабочы 1983, № 48 Пятніца, 11 сакавіка).
Арлен Кошкуревич. Портрет Тодора Кляшторного из книги поэта «Выбранае», 1970 год
Сталинские критики писали, что свои стихи он сочиняет для подонков
«...гэтая п’яная, падгітарная лірыка зьяўляецца выражэньнем настрояў падонкаў сучаснага грамадзтва» (Ул. Сядура. «Спроба павароту ветразей». // Полымя 1931, № 5).
Своим взглядом напоминал Христа
«Жартавалі, што ягоны, некалькі адлучаны ад рэчаіснасьці, дакладней – выцураны выраз вачэй выклікае ва ўяўленьні постаць раскрыжаванага Ёзуска – такія крыжы стаўлялі некалі ў вясковых каплічках і касьцельчыках». (Максім Лужанін. Наш рух – калодзеж непачаты. // «Лім», 1988, № 14, 1 красавіка).
Шарж на Тодора Кляшторного из журнала «Чырвоная Беларусь» 1932 год
Анатоль Вольны сравнивал его с Дон Кихотом
«Тодар Кляшторны? Я, скажу шчыра, баюся, – ці не зрабіў Сэрвантэс плагіят з Тодара, калі пісаў свайго Дон-Кіхота. Прынамсі, калі б даць Тодару Кляшторнаму Багуна ў Санчы-Пансы, – шмат млыноў яны б перамаглі на сваім непераможным шляху». (Алёша. «Літаратурны сілуэт. Тодар Кляшторны». // Чырвоная Беларусь 1932, № 2).
Обложка сборника «Кляновыя завеі», 1927 год
От его стихов были в восторге тогдашние подростки
«...У 1927 годзе выходзіць у сьвет яго першы вершаваны зборнік „Кляновыя завеі“, які адразу прывабіў да сябе многіх аматараў сапраўднай паэзіі. /.../ Калі да мяне трапілі „Кляновыя завеі“ /.../, я яшчэ быў вучнем сямігадовай школы. „Вось гэта паэзія!“ – гаварыў я свайму сябру Алесю Пруднікаву. „Эталён! – сказаў той. – Вось так бы нам з табой пісаць“». (Пруднікаў П. «Далёкае, але не забытае». Мінск, 1988).
Никогда не имел денег, но на алкоголь всегда находился «неразменный» рубль
«...Надыходзіў далікатны момант: „скідаліся“ на пляшку лошыцкага віна з агрэсту ці антонаўкі, малой цаны, але выдатнага смаку /.../ Тут Тодар уздыхаў і пачынаў абмацваць кішэні ў пінжаку, старанна абшукваў плашч і паліто. Нарэшце заклапочанасьць на яго твары зьмянялася амаль шчасьлівай усьмешкай: – І мая капейчына не шчарбатая, – ён падаваў выпараную ледзь не з-за абіўкі скамечаную паперку заўсёды аднолькавай вартасьці – рубель. Гэта быў сапраўды „неразьменны“ рубель, і зьяўляўся ён у самы крытычны момант...». (Максім Лужанін. «Наш рух – калодзеж непачаты». // «Лім», 1988, № 14, 1 красавіка).
Дочери Тодора Кляшторного: вверху Мая и Валя, внизу – Тадияна с мужем и сыном
Помогал дочери, будущей детской писательнице, сочинять первые стихи
«Я /.../ любіла хадзіць з бацькам да /.../ возера, адкуль пачыналася Парэчча. Мне прыемна было шлёпаць басанож па вадзе, пужаць рыб /.../. Я ганялася за стракозамі, але ніводнай не злавіла. Тады пры дапамозе бацькі нарадзіўся мой першы дзіцячы верш, а таксама зьявілася жаданьне складаць вершы. Вось тыя радкі:
Страказа
Зыза – зыза – зыза –за!
Праляцела страказа
Над зялёненькім лужком,
Прывітаўшыся з жучком.
(Тадзіяна Кляшторная. «Мае дзіцячыя ўспаміны пра бацьку». // Пра час «Узвышша». Матэрыялы Ўзвышаўскіх чытанняў. Мінск, 2003–2004).
Назвал дочку, соединив свое имя и жены
«Тым часам Яніна [жонка Тодара Кляшторнага Яніна Германовіч. – В. Дэ Эм.], Тодар зваў яе Янка, нарадзіла дачку. /.../ Дзяўчынку назвалі Тадзіяна – ад Тодар і Яніна». (Максім Лужанін. «Наш рух – калодзеж непачаты». // «Лім» 1988, № 14 Пятніца, 1 красавіка).
Дочка поэта – Майя Кляшторная
Янина Германович, жена поэта
Ходили слухи, что при переезде он потерял дочь
«Некаторыя кажуць, што быццам па сваёй раскіданасьці, Тодар пры пераезьдзе з аднэй кватэры на другую згубіў сваю дачку. У гэтым сэнсе нават абвестка вісела некаторы час у доме пісьменьніка». (Алёша. «Літаратурны сілуэт. Тодар Кляшторны». // Чырвоная Беларусь 1932, № 2).
Обложка книги «Сьветацені», 1928 год
Оригинальным способом рыбачил
«Тодар змайстраваў дзьве вудачкі і ранічкаю стаў зьнікаць з дому да майго абуджэньня. Даводзілася доўга чакаць на сьнеданьне – гукнеш, а ў адказ маўчаньне. Я пачынаў абшарваць узьбярэжныя кусты. І падгледзеў: Тодар з прыстылай да губіны папяросінай сядзеў на беразе возера і неадрыўна глядзеў, як скача і жывіцца мошкамі рыба. Вуды ляжалі каля яго ненажыўленыя». (Максім Лужанін. «Наш рух – калодзеж непачаты». // «Лім», 1988, № 14, 1 красавіка).
Литературное объединение «Узвышша». Тодор Кляшторный – четвертый справа в верхнем ряду. Минск, 1928 год
Читал стихи медитативно, без каких-либо эмоций, но публике это нравилось
«Вершы свае Тодар Кляшторны чытаў ціха, больш унутраным голасам, характэрным толькі для паэтаў. Як кажуць, нейкім бархатным барытонам. Ні жэстаў, ні мімікі не прымяняў. І, нягледзячы на гэта, слухачы яго вельмі добра прымалі. Асабліва тады, калі ён чытаў вершы пра каханьне». (Пруднікаў П. «Далёкае, але не забытае». Мінск, 1988)
В Беларуси сохранился только один автограф его стихотворения
«На выстаўцы ў архіве-музэі („Мне наканавана ў песьні дагарэць..“) экспануецца рарытэт – адзіны ў Беларусі аўтограф Т. Кляшторнага, верш „Калі сьпяваюць буруны“, датаваны 1933 г. Ён паступіў у архіў-музэй у 1981 г. у складзе невялікай калекцыі журналіста Самуіла Шуба. У 1933 г. Шуб працаваў у гарадзкім аддзеле беларускага радыёвяшчаньня, куды для агучаньня ў эфіры і прынёс свой верш Тодар Кляшторны». (Таццяна Кекелева. Ад дакументальнай выстаўкі да стварэння архіўнага фонду Тодара Кляшторнага. // Пра час «Узвышша». Матэрыялы Ўзвышаўскіх чытанняў. Менск, 2003–2004).
Автограф Т. Кляшторного
Не любил девушек, которые красились
Об этом высказывался в стихах и в своей классической поэме «Калі асядае муць»:
Не люблю расфарбованых вуснаў,
Не люблю, –
бы чужога гасьця.
За півонь на фальшывым экране
Я ніколі душы не аддам...
...А вось тут, –
Паглядзі па-за намі –
Колькі, колькі
Расьпісаных дам.
(Т. Кляшторны. «Калі асядае муць». // «Узышша» 1927, № 6)
Карикатура на Тодора Кляшторного в журнале «Маладняк», 1930, № 3
Во времена тотального поношения его произведений многие ортодоксальные критики считали, тем не менее, что в стихах Кляшторного больше вкуса, чем у Жилки
«Эстэтнічаньне», як і раней, складае вельмі характэрную для ўсяе творчасьці Кляшторнага рыску. У гэтым Кляшторны ў значнай ступені набліжаецца да Жылкі, з той толькі розьніцай, што трэба прызнаць наяўнасьць у Кляшторнага куды большага густу, і таму яго эстэтнічаньне ня носіць таго занадта глуха-местачковага характару, як эстэтнічаньне Жылкі. (Алесь Гародня. «Т. Кляшторны. Сьветацені». // «Полымя», 1928, № 8).
Хотел задобрить Лукаша Бенде
«На тытульным лісьце зборніка „Ветразі“ – дарчы надпіс Тодара Кляшторнага /.../: „Т. Бэнда! Нас шмат разоў зводзілі сварыцца. Але не магло быць ворагаў у лягеры будаўнікоў сацыялізму. Згуртоўвай, брат, фронт пралетарскай літаратуры, каб мацней ударыць па затхлай групаўшчыне і па ўсякіх перазвоншчыках. Тым, хто шчыра стаў на наш бок, мы павінны дапамагчы вызваліцца ад шкодных уплываў. 27.05. 30 г. Т. Кляшторны». (Таццяна Кекелева. «Ад дакументальнай выстаўкі да стварэння архіўнага фонду Тодара Кляшторнага». // Пра час «Узвышша». Матэрыялы Ўзвышаўскіх чытанняў. Мінск, 2003–2004).
Для развала «Узвышша» его специально спаивали
«Начинает вестись кампания и внутри организации с тем, чтобы разложить ее изнутри. Некоторые из молодых наших членов начинают /.../ приглашать в ЦК партии, „отечески“ беседовать, настраивать всячески против нас и даже подпаивать (особенно склонного к алкоголю молодого поэта Кляшторного). Поведение некоторых из них (того же Кляшторного и проявляющего сильные карьеристские тенденции Лужанина) заставляет нас подозревать, что они даже завербованы ГПУ в качестве агентов-осведомителей. И вот требования „признания ошибок“ начинают настойчиво звучать уже изнутри организации»». (А. Адамовіч. «Мой счет им». / «Уладзімір Дубоўка: ён і пра яго». Мінск, 2017).
Стихотворение Тодора Кляшторного «Нацыянал-дэмакратам» из журнала «Чырвоная Беларусь», 1930 год
Дразнил поэтов, называя их трутнями
«Седзячы на канапе ў Доме пісьменьніка, ён абвёў прысутных сваім зыркім позіркам і спытаў: – Скажыце, хлопцы, якая роля паэта ў жыцьці народу? /.../ Сяляне нас кормяць хлебам, рабочыя здабываюць вугаль, вырабляюць машыны, будаўнікі будуюць прадпрыемствы, дамы, а мы якую карысьць прыносім? Ядзім хлеб і забаўляемся рыфмаплёцтвам. Трутні...» (Пруднікаў П. «Далёкае, але не забытае». Мінск, 1988 г.)
Его скепсис в отношении молодых поэтов мы находим в поэме «Калі асядае муць»:
...Яны аб тым цяпер пяюць,
Чаго ня бачылі ніколі.
Ня бачаць на бульвары коз,
З нажом кідаюцца на сонца [намёк на Андрея Александровича и его стихотворение «Лепш ня сунься», в котором поэт угрожает солнцу: «Лепш ня сунься са мной на нажы!». – В. Дэ Эм.],
З бэтону лепяць сінь нябёс,
І так бясконца, так бясконца.
Группа белорусских поэтов. В первом ряду (слева направо): М. Хведорович, М. Лужанин, З. Астапенко, В. Сташевский, А. Звонак, Т. Кляшторный. Во втором ряду: П. Глебка, И. Харик, В. Хадыка. 1930 г. (Национальная библиотека Беларуси)
В своих стихах оправдывал семейную измену и ложь
В сборнике «Ветразі» (1929 г.) находим такие строки:
Чуеш, у восеньскіх шатах
Клёны гавораць «кахай!»
Хай я сто тысяч – жанаты,
Ты не зважай, не зважай.
А в стихотворении «Сямейны прымус» (из того же сборника) читаем:
/.../ Шмат гадоў пад месяцам манілі,
І цяпер ня скончылі маніць...
Дзе сямейны прымус запалілі,
Там патухлі дальнія агні.
Во время службы в Красной армии бежал из-под расстрела
Этот момент нашел свое отражение в стихотворении: «Па слядах мінулага» из книги «Ветразі»:
Вось там,
У тыя дні
Мяне па тэй аселіцы
Расстрэліваць вялі.
Вялі п’яныя ворагі...
Вакол вароньні баль...
Каму ж
Жыцьцё ня дорага?
Кляшторны,
Стаў на банк!
Бяжы!..
А лес рубінавы
Табе падасьць руку
Пад рогат гільятынавы
Пад сьвісты дзікіх куль.
Обложка книги «Пра зайца, ваўка і мядзьведзя», 1934 год
Позволял себе выпады против сталинской системы
В поэме «Калі асядае муць» первым из поэтов открыто писал, что «Ходзім мы пад месяцам высокім, а яшчэ – пад ГПУ» (в оригинале – ДПУ. – РС). В одной из последних книг (сказке «Пра зайца, ваўка і мядзьведзя», 1934 г.) в образе зайца показал белорусского интеллигента, который живет в атмосфере тотального насилия и страха между волком и медведем (метафора карательной системы).
Среди друзей-узвышенцев
Автор выражает большую благодарность за помощь в подготовке материала Виктору Жибулю.
Автор публикации: Василь Де Эм (Василий Дранько-Майсюк).
Источник: «Радыё Свабода»
Читайте также:
