Музычнае жыццё гарадоў Беларусі – Віцебск: па матэрыялах газет 1917 – пачатку 1918 г.

У рамках папулярызацыі газетнага фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі (НББ) і праекта “Сведкі эпохі: Беларусь на старонках газет 100-гадовай даўніны” знаёмім чытачоў з газетнымі артыкуламі, рэцэнзіямі, аб’явамі і іншымі матэрыяламі 1917–1922 гг. аб музычным жыцці гарадоў Беларусі.

1917 год, багаты на рэвалюцыйныя падзеі, актывізаваў грамадскае жыццё. Узрасла цікавасць да мастацтва ў цэлым і музыкі ў прыватнасці: узнікалі клубы, музычныя школы, народныя кансерваторыі. Музыка гучала на канцэртах, гуляннях, святочных мерапрыемствах, у тэатральных пастаноўках.

Віцебск у 1917 г. быў невялікім правінцыйным гарадком. Пра ўстойлівую цікавасць да музыкі тут сведчылі шматлікія і разнастайныя газетныя аб’явы, ад анонсаў тэатральных пастановак або выступленняў эстрадных артыстаў да прыватных урокаў.

У Віцебску дзейнічала некалькі музычных тэатраў. Адзін з іх – “Інтымны тэатр” Д.І. Ціхантоўскага.

Інтымны тэатр, нароўні з тэатрам мініяцюр, – разнавіднасць камернага тэатра. Першы тэатр такога тыпу быў адкрыты ў Стакгольме (1907–1910 гг.), пазней і ў іншых гарадах Заходняй Еўропы, Расійскай імперыі. Пастаноўкі, якія насілі адкрыта забаўляльны характар, былі вельмі папулярныя ў радавога гледача.

Давід Іосіфавіч Ціхантоўскі да працы ў “Інтымным тэатры” з 1891 г. быў адміністратарам і кіраўніком Віцебскага гарадскога тэатра. Цікава, што Рыгор Давідавіч Ціхантоўскі стаў дырэктарам першага ў СССР дзяржаўнага прафесійнага тэатра эстрады – Ленінградскага тэатра эстрады і мініяцюр (цяпер – Тэатр эстрады імя А.І. Райкіна) і ўзначальваў яго з дня заснавання ў 1939 г. і да канца 1950-х.

У Віцебску “Інтымны тэатр” быў арганізаваны Д.І. Ціхантоўскім у будынку, спецыяльна пабудаваным для тэатра ў 1908 г. у садзе “Еўропа”. Пасля 1917 г. у будынку размяшчаўся гарнізонны клуб, затым – тэатральная студыя, Тэрэўсат (Тэатр рэвалюцыйнай сатыры) і інш.

Спектаклі ў “Інтымным” (аперэты і фарсы) ішлі штодня, па два за вечар, у суправаджэнні струннага аркестра [5]. Падчас антрактаў у садзе граў аркестр.

“Интимный театр” Д.И. Тихантовского. [Анонс].
Известия Витебского революционного Совета
солдатских и рабочих депутатов, 1917, 26 ліст., с. 4

Пастаяннай трупы ў тэатра не было, тут гастралявалі петраградскія артысты.

“Интимный театр” Д.И. Тихантовского.
Витебский вестник, 1917, 6 крас., с. 4

Пастаноўкі карысталіся каласальным поспехам. Але ўсё ж такі ў тэатра быў канкурэнт – кінематографы, у якіх ішлі баевікі і меладрамы.

Яшчэ адзін тэатр – “Арлекін-Ілюзіён” – таксама ставіў вясёлыя аперэты і фарсы [6]. Для заваблівання публікі ў аб’явах выкарыстоўваліся найвышэйшыя ступені слоў-характарыстык: “Грандиозная бесподобная программа” [6, 26 лістапада]; “Величайшая оперетта! Беспрерывный смех! Смех несмолкаемый!” [6, 24 снежня].

Театр "Арлекин-Иллюзион".
Известия Витебского революционного Совета
солдатских и рабочих депутатов, 1917, 26 ліст., с. 4

У горадзе гучала і сур’ёзная оперная і сімфанічная музыка, у асноўным на сцэне Гарадскога тэатра, найстарэйшага ў Віцебску.

Віцебскі Гарадскі тэатр – першы пастаянны прафесійны тэатр Віцебска, адкрыты ў 1845 г. на Замкавай гары яшчэ ў драўляным, перабудаваным з жылога дома будынку. У 1873–1874 гг. для тэатра быў перабудаваны двухпавярховы цагляны будынак жандарскай каманды на Смаленскай рыначнай плошчы (цяпер – плошча Леніна, на месцы абласной філармоніі).

Гарадскі тэатр, Віцебск, [паміж 1904 і 1914 гг.]. Паштоўка з фонду НББ

Гарадскі тэатр запрашаў на ранішнія і вячэрнія пастаноўкі “Рускай оперы”. Так, з 6 па 11 красавіка тут ішлі “Аіда”, “Травіята” і “Рыгалета” Дж. Вердзі, “Кармэн” Ж. Бізэ, “Дэман” А. Рубінштэйна, “Яўгеній Анегін” П. Чайкоўскага, “при участии известного драматического тенора Энрико Ганфа” і “полного ансамбля Московского народного дома под управлением Д.Д. Друзякина” [1]. Захаваўся гуказапіс выканання Э. Ганфа [25].

Городской театр. [Анонс].
Витебский вестник, 1917, 6 крас., с. 4

Са сцэны Гарадскога тэатра гучала і сімфанічная музыка [13; 15].

Ствараліся таксама самадзейныя калектывы, да прыкладу, прафесійны саюз таварна-прамысловых служачых арганізаваў свой струнны аркестр [12].

У Віцебску дзейнічалі грамадскія і палітычныя арганізацыі, якія праводзілі свае музычныя мерапрыемствы: музычна-драматычнае таварыства [9; 10]; літоўскае культурна-асветніцкае таварыства “Лайсве” [14]; віцебскі камітэт Працоўнай народна-сацыялістычнай партыі [4]; Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя і Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз “Бунд” [20]; Віцебскі салдацкі клуб [2; 3].

Хроника. Литовский вечер.
Борьба, 1917, 27 сн., с. 3–4

Часта мерапрыемствы праводзіліся з дабрачыннымі мэтамі. Так, выканаўчы камітэт воінаў-беларусаў Паўночнага фронту запрашаў 28 снежня на “вокально-музыкальный вечер с танцами в здании женского духовного училища (по Духовской набережной)”; збор меркавалася накіраваць “в пользу белорусских военных организаций” [16].

Жаночае духоўнае вучылішча, [Віцебск, паміж 1890 і 1918 гг.]. Паштоўка з фонду НББ

Пераднавагоднюю ёлку і дабрачынны танцавальны вечар у зале Акруговага суда ладзіў Саюз малодшых служачых урадавых, грамадскіх, прыватных устаноў, хатняй прыслугі – “при участи оркестра военной музыки союза” [18].

Ёлка и благотворительный танцевальный вечер.
Известия Витебского революционного Совета
солдатских и рабочих депутатов, 1917, 29 сн., с. 1

Акруговы суд, Віцебск, [паміж 1890 і 1918 гг.]. Паштоўка з фонду НББ

Музыка суправаджала і кінасеансы: у кінатэатры “Мастацкі” 5 снежня 1917 г. быў анансаваны “грандиозный боевик” “Свет народаў”, “картина сопровождается духовым оркестром музыки” [8]. Дарэчы, у аб’яве сустрэўся сучасны нам тэрмін – “баявік”.

“Мир народов”.
Известия Витебского революционного Совета
солдатских и рабочих депутатов, 1917, 5 сн., с. 4

Яшчэ адна цікавая тэма ў газетных аб’явах гэтага перыяду – прапановы ад прафесіяналаў па навучанні ігры на музычных інструментах: фартэпіяна [11], скрыпцы і мандаліне [7; 17; 21]. А хтосьці хацеў навучыцца граць на гітары і даваў аб’яву аб пошуку настаўніка [19].

Известия Витебского революционного Совета
солдатских и рабочих депутатов, 1917, 29 сн., с. 4

Азнаёміцца з першакрыніцамі можна пры наведванні Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі ці набыцці электроннага выдання “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.”, у якім на двух дысках размешчаны электронныя копіі 2 400 нумароў газет (амаль 80 найменняў), якія выдаваліся ў 1917–1922 гг. на тэрыторыі сучаснай Беларусі ці за яе межамі, але мелі дачыненне да Беларусі.

Камплект дыскаў “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.” можна набыць па падпісцы або купіць у кіёску, размешчаным на 1-м паверсе каля галоўнага ўвахода. Рэжым работы кіёска адпавядае рэжыму работы бібліятэкі.

1. Объявления // Витебский вестник. – 1917. – 6 апр. – С. 4.
2. Открытие солдатского клуба // Известия Витебских Советов крестьянских, солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 19 июля. – С. 4.
3. Музыкально-вокально-литературный вечер // Известия Витебских советов крестьянских, солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 22 июля. – С. 2.
4. Вечер национальных песен // Витебское слово. – 1917. – 6 окт. – С. 4.
5. "Интимный театр" Д.И. Тихантовского. [Анонсы] // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 26 нояб. – С. 4; 5 дек. – С. 4; 23 дек. – С. 4; 29 дек. – С. 4.
6. Театр "Арлекин-Иллюзион" // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 26 нояб. – С. 4; 23 дек. – С. 4; 24 дек. – С. 4.
7. Возобновил прием учеников преподаватель скрипки и мандолины Шалыт // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 5 дек. – С. 4; 23 дек. – С. 4; 24 дек. – С. 4; 28 дек. – С. 4; 29 дек. – С. 4.
8. "Мир народов" // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 5 дек. – С. 4.
9. Витебское музыкально-драматическое общество // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 23 дек. – С. 1.
10. Местная жизнь. Костюмированный бал // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 23 дек. – С. 4.
11. Ученик высшего курса Петроградской консерватории дает уроки музыки (рояль) // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 23 дек. – С. 4; 24 дек. – С. 4; 28 дек. – С. 4.
12. Хроника // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 23 дек. – С. 4.
13. Осенние скрипки // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 24 дек. – С. 4; 28 дек. – С. 4.
14. Хроника. Литовский вечер // Борьба. – 1917. – 27 дек. – С. 3–4.
15. Местная жизнь. Вечер оркестрантов // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 28 дек. – С. 4.
16. Местная жизнь. Музыкальный вечер // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 28 дек. – С. 4.
17. Г. Рудник, скрипач из Англии // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 29 дек. – С. 4; Даются уроки на скрипке у приехавшего из Англии Г.Б. Рудника // Витебскій рабочій. – 1918. – 22 янв. – С. 4.
18. Елка и благотворительный танцевальный вечер // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 29 дек. – С. 1.
19. Ищу преподавателя гитары // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. – 1917. – 29 дек. – С. 4.
20. Литературно-вокально-музыкальный вечер // Витебскій рабочій. – 1918. – 17 янв. – С. 4; 19 янв. – С. 4; 22 янв. – С. 4.
21. Военный капельмейстер В.Л. Мессерман вновь открывает прием уроков [по] скрипке и мандолине (нотная система) // Витебскій рабочій. – 1918. – 19 янв. – С. 4.

Дадатковыя крыніцы:

1. Витебск. Женское духовное училище [Изоматериал] : [открытка]. – [Витебск] : изд. Ф. Доброго и М. Голощекина, [между 1890 и 1918]. – 1 л.
2. Витебск. Окружной суд [Изоматериал] : [открытка]. – [Витебск] : изд. Ф. Доброго и М. Голощекина, [между 1890 и1918]. – 1 л.
3. Витебск. Вокзал [Изоматериал] : [открытка]. – [Витебск] : S. Z. J., [между 1904 и 1909]. – 1 л.
4. Витебск. Городской театр [Изоматериал] : [открытка]. – Вильна : изд. А. И. Фиалко, [между 1904 и 1914]. – 1 л.
5. Leoncavallo, R Ridi, Pagliaccio (opera "Pagliacci", act 1) [Грамзапись] / Ruggero Leoncavallo ; il cant. Enrico Ganf // Мир русской грамзаписи. – Рэжым доступу: https://www.russian-records.com/search.php?search_keywords=%C3%E0%ED%F4,%20%DD%ED%F0%E8%EA%EE. – Дата доступу 28.10.2022.

Аўтар публікацыі: Л.Г. Тупчыенка-Кадырава, галоўны бібліёграф
інфармацыйна-аналітычнага аддзела НББ.