Пётр Цімафеевіч Мсціславец (? – пасля 1579). Пра гэтага чалавека можна сказаць, што ён рассяваў духоўнае насенне і яно парасткамі ўзыходзіла ў людскіх душах. Вялікая місія вялікага асветніка. Імя Пятра Мсціслаўца непарыўнае з імем іншага вялікага асветніка Івана Фёдарава. Сумесна яны сталі заснавальнікамі рускага кнігадрукавання.
Невядомы год нараджэння Пятра Мсціслаўца, а само прозвішча можа ўказваць на тое, што паходзіў ён з горада Мсціслава. Застаецца загадкай, дзе і як навучыўся Мсціславец друкарскай справе і чаму ён апынуўся ў Маскве. Можа ён, як і ягоны напарнік Іван Фёдараў (беларускі шляхціц Іван Фёдаравіч герба “Рагоза”), вучыўся ў Кракаўскім універсітэце. З пазнейшых крыніц вядома, што абодва друкары навучыліся кнігадрукаванню “от самех фряг (італьянцаў. – В. Ч.)”.
Відавочна, што да прыезду ў Маскву Мсціславец быў выдатным майстрам кнігадрукавання “искуша бяху и смыслени к таковому хитрому делу”. Пэўна, таму і запрасілі яго ў Маскву для работы ў створанай царом Іванам Грозным друкарні. Магчыма і тое, што Мсціславец і Фёдараў самі білі чалом цару аб заснаванні друкарні. І вось 19 красавіка 1563 года Мсціславец і Фёдараў прыступілі да друкавання “Апостала”. А дагэтуль яны зрабілі значную тэксталагічную і рэдактарскую працу. Паколькі, як прызнаваліся друкары, старыя царкоўнаславянскія кнігі Святога пісьма былі “сапсаваныя” перапісчыкамі, дык перад друкарамі паўстала складаная задача – выправіць памылкі, а гэта было па сілах толькі высокаадукаваным тэолагам, лінгвістам, філолагам. Меў рацыю знаўца Бібліі Сымон Будны, калі адзначыў, што “мала для гэтага галоў” Івана Фёдарава і Пятра Мсціслаўца, але прызнаў, што іншыя павінны быць ім удзячныя за іх працу.
Неўзабаве друкары выдалі яшчэ адну кнігу – “Часоўнік”. І на гэтым давялося спыніць работу ў Маскве. Як успамінаў Іван Фёдараў, друкарню зачынілі з-за “озлобления, часто случающегося нам от многих начальник и священноначальник и учитель, которые на нас зависти ради многие ериси умжиляли”.
Друкары адправіліся ў Літву (дакладней вярнуліся на радзіму). Іх падтрымаў вялікі гетман літоўскі Рыгор Хадкевіч, які запрасіў майстроў у свой падляшскі маёнтак Заблудаў. Хадкевіч вызначыўся не толькі пераможнымі бітвамі з ворагам, але і асветніцкай дзейнасцю. Ён марыў выдаваць кнігі для “народу христианскому русскому литовскому, да и русскому московскому, да и повсюду всем православным христианам, иже в Болгарех, и в Сербе, в Мильтенех и Волосех”. Мсціславец і Фёдараў якраз і падыходзілі да гэтых грандыёзных планаў “научение людям”.
І вось 17 сакавіка 1569 года Пётр Мсціславец і Іван Фёдараў выдалі ў Заблудаве “Евангелле вучыцельнае”, як яны пісалі, “к лучшему поученію і направлению душевному”. У гэтую кнігу яны ўключылі твор славутага царкоўнага пісьменніка Кірылы Тураўскага “Слова на Ушэсце”, нібыта засведчылі працяг ягонай асветніцкай традыцыі. А іншая кніга “Псалтыр з Часаслоўцам” была апошнім Заблудаўскім выданнем Мсціслаўца і Фёдарава. Хвароба Хадкевіча спыніла работу Заблудаўскай друкарні. Мсціславец падаўся ў Вільню, а Фёдараў на Украіну, дзе яны працягнулі сваю друкарскую дзейнасць.
У Вільні Мсціславец пачынаў з нуля. У горадзе не было ніводнага друкара, таму стварыць новую друкарню было для яго “выше нашея меры”. Аднак Мсціслаўца падтрымалі багатыя віленскія купцы Мамонічы, віленскі бурмістр Зянон Зарэцкі і яго брат Іван. Друкар лічыў сваю справу Божым талентам, дадзеным яму дзеля карысці людзей: “аще и един талант вверен будет, то не ленитися подабает, но прилежно делати”. Вось і працягваў ён “делати” кнігі. У 1575 годзе Мсціславец выдае “Евангелле напрастольнае”, а следам яшчэ дзве кнігі – “Псалтыр” і “Часоўнік”.
Тое, што часта адбывалася з падзвіжнікамі, адбылося і з Пятром Мсціслаўцам. Ягоныя высакародныя памкненні не стасаваліся з суровай рэчаіснасцю. У свой час з-за гэтага спыніў друкарскую дзейнасць Францыск Скарына, і вось ягоны паслядоўнік сутыкнуўся з падобным становішчам. Матэрыяльныя цяжкасці, жыццёвая нястача, канфлікты могуць нанесці смяротны ўдар па самых чыстых і высакародных памкненнях.
У Мсціслаўца пачаліся судовыя разбіральніцтвы з адным са сваіх кампаньёнаў Кузьмой Мамонічам. Пэўна, Пятра не задавальняла роля друкара, і ён дамагаўся таго, каб на роўных з Мамонічамі кіраваць друкарняй і ўдзельнічаць у выдавецкіх праграмах. Гэты канфлікт перашкодзіў Пятру Мсціслаўцу выдаваць кнігі. У 1576 годзе віленскі суд пастанавіў вярнуць яму друкарскае начынне і прылады і выплаціць кампенсацыю. А майстар павінен быў аддаць Мамонічу “книги выдрукаваныя”. На бяду друкара, Мамоніч не выканаў пастановы суда, а значыць ён не мог займацца кнігадрукаваннем. Давялося зноў судзіцца, і ў рэшце рэшт Мсціславец прайграў працэс. Друкарня перайшла ў чужую ўласнасць. Для Мсціслаўца гэта стала сапраўднай трагедыяй. Матэрыяльных сродкаў на тое, каб зноў наладзіць кнігадрукаванне, у яго не было. Пасля 1579 года сляды Пятра Мсціслаўца губляюцца, але ягонае імя засталося на кнігах, надрукаваных ім, якія неслі людзям “духоўнае насенне”.
Аўтар публікацыі: Вітаўт Чаропка.
Крыніца: Звязда
Чытайце таксама:
- Асветнікі зямлі беларускай
- У Брэст хочуць вярнуць Біблію, надрукаваную 450 гадоў таму
- У Мсціславе ўвекавечаць імя Пятра Мсціслаўца
