Маскоўскія архівісты перададуць у Мінск перапіску Горкага з бацькам Максіма Багдановіча.
Класік рускай літаратуры Максім Горкі і бацька нашага літаратурнага талента Максіма Багдановіча – Адам Ягоравіч – былі сваякамі. Яны ажаніліся з роднымі сёстрамі Волжынымі – Кацярынай і Аляксандрай. Архівы захавалі дзясяткі лістоў, у якіх ёсць і прызнанні ў каханні, і асабістыя пачуцці, і перажыванні, і спрэчкі з нагоды найважнейшых гістарычных падзей, і асабістыя просьбы. Літаратурны музей Максіма Багдановіча ў Мінску і Інстытут сусветнай літаратуры ў Маскве пры падтрымцы Пастаяннага камітэта Саюзнай дзяржавы рэалізуюць гуманітарны праект “Горкі і Багдановічы”, падчас якога былі прэзентаваны лісты двух класікаў. Карэспандэнт “Рэспублікі” зазірнуў у тую перапіску.
Пішыце лісты
Зусім прамымі сваякамі яны, вядома ж, пры гэтым не сталі, але ўзаемная сімпатыя, якая ўзнікла паміж пісьменнікамі падчас знаёмства 120 гадоў таму, пасля стала падставай для сяброўства і актыўнага абмену лістамі – іх да нашага часу захавалася некалькі дзясяткаў. Архіў, што дасталі зараз са схованак, складаецца з 42 лістоў Багдановіча ў адрас Горкага і 19 яго адказаў. Адпаведна туды ж дабаўлены і лісты, якія пісаліся Багдановічам яго будучай жонцы, і яе адказы яму. Некаторыя з гэтых папер ужо былі абнародаваны раней, але частка прадстаўлена шырокай грамадскасці толькі зараз. Напрыклад, перапіску Адама Багдановіча са сваёй каханай дагэтуль ніхто, акрамя даследчыкаў, уласнымі вачыма не бачыў.
Больш увагі прыцягвае да сябе, вядома ж, перапіска Багдановіча і Горкага.
– Гэта прыклад высокага эпісталярнага жанру, перапіска нясе асаблівую каштоўнасць. У ёй ёсць усе жанравыя прыклады. Бо вялася яна паміж людзьмі, якія, несумненна, валодалі літаратурнымі талентамі, – лічыць намеснік дырэктара Інстытута сусветнай літаратуры імя М. Горкага Дар'я Маскоўская. – Калі ў 1896 годзе Максім Горкі стаў мужам Кацярыны Волжынай, а ў 1899 годзе Адам Багдановіч ажаніўся на 19-гадовай Аляксандры, здарылася самае галоўнае – пісьменнікі парадніліся духоўна.
Спакушэнне па перапісцы
Як вядома, пэўны час Адам Багдановіч жыў у Ніжнім Ноўгарадзе, у 1896 годзе туды яго прымусіла перабрацца трагічная смерць маці Максіма – памерла ад сухотаў. Там Адам Ягоравіч доўга працаваў у аддзяленні Сялянскага пазямельнага банка, там ён пазнаёміўся з сям`ёй Волжыных. Малодшая дачка Паўла Волжына вельмі яму падабалася.
– Перапіска паміж Адамам Багдановічам і Аляксандрай Волжынай носіць асаблівы і складаны для публікацыі характар. Я б назвала яе “перапіскай спакушэння”. Гэта лісты ад Багдановіча, якому ўжо было за 40 гадоў, і адпаведныя ад Аляксандры, якой толькі стукнула 18, – патлумачыла загадчыца архіва Максіма Горкага Алена Мацевасян.
Архіварыус кажа: па дакументах гэтых добра відаць, што дзяўчына няхай і ў прыкметнага, але ўсё ж удаўца з двума дзецьмі зусім не была закаханая. Багдановіч ёй вельмі падабаўся як чалавек, але пра высокія пачуцці яна доўгі час зусім не думала. І не пісала…
Багдановіч упарты – ён у перапісцы ідзе на ўсялякія хітрыкі, як прыцягнуць увагу да сваёй персоны. Нават цытуе каханай Шылера, Гётэ і іншых класікаў паэзіі. “Я кахаю цябе ўсю, тваю душу, але і цела, разумееш ты, сонейка? Ты для мяне адзіная і непадзельная. О, калі б ты так мяне любіла!..”
Вада камень точыць. У выніку Аляксандра адказвае згодай на прапанову рукі і сэрца. Але пасля вяселля доўга жыць маладым не давялося – падчас нараджэння першынца Аляксандра памірае. Сэрца адказала.
Медыкі потым гаварылі, што яно заўсёды ў яе было хворым і ёй бы гады два-тры пачакаць з цяжарнасцю. Але атрымалася так, як атрымалася. Хлопчык, які нарадзіўся тады, таксама доўга не пражыў – памёр праз тры гады. Максіму Багдановічу, як атрымліваецца, ён быў братам, названы у гонар маці Аляксандрам. Дарэчы, дакументы малога зараз захоўваюцца ў архіве Максіма Горкага. Відавочна, трапілі яны туды праз цётку – Кацярыну Волжыну.
Два Максімы – вялікі і маленькі
На момант пераезду Багдановічаў у Ніжні Ноўгарад Максім Горкі быў у гэтым горадзе асобай вядомай. Вакол яго персоны нават сфарміраваўся своеасаблівы літаратурны салон. Зразумела, у гэты свет пастараўся мець доступ і Адам Багдановіч. А маленькі Максім, які тады часта быў пры бацьку, таксама быў уцягнуты ў бясконцае кола сустрэч.
Алена Мацевасян кажа, што Максім Багдановіч ведаў Горкага нават з самага ранняга дзяцінства.
– Яго літаратурныя інтарэсы і прыхільнасці былі збольшага звязаны з уплывам Горкага, – запэўнівае загадчыца архіва Горкага.
А яшчэ Максім Багдановіч, калі пачаў рабіць першыя спробы пяра, часта дасылаў свае творы Горкаму. Пасля таго як сын памёр у Ялце ад сухотаў у 1917-м, Адам Багдановіч стаў збіраць яго архіў, але яму не вельмі шанцавала. Нешта падчас вайны было згублена, а нешта загінула на пажары.
“Зараз раблю справу, выпісваю артыкулы Максіма з яраслаўскага «Голаса» для Інстытута беларускай літаратуры. Праца далакопа. Між іншым, Максім у 13-14 гадоў пісаў Вам і, здаецца, нават паслаў Вам кніжку сваіх вершаў. Мабыць, захаваліся ў Вас яго лісты?.. Беларусы былі б вельмі ўзрадаваныя”, – пісаў Багдановіч Горкаму.
Аб чым пісалі літаратары адзін аднаму
Вядома ж, перапіска паміж Адамам Багдановічам і Максімам Горкім поўная ўсяго – радасці і смутку двух сямействаў, чый лёс не склаўcя, парад і растлумачванняў. Але ж, зразумела, самае цікавае – гэта асабістыя просьбы.
Так, у 1930-я Адам Багдановіч выступаў у абарону ўсёй беларускай літаратуры. І далікатна і мякка нагадваў Горкаму, што ў сувязі з чарговым юбілеем Аляксандра Пушкіна ў аргкамітэт “ня дрэнна было б уключыць і беларускага пісьменніка Якуба Коласа”. Так у рэшце рэшт і адбылося.
А яшчэ Багдановіч прасіў у высокапастаўленага сябра дапамогі ў вырашэнні пытання з індывідуальнай пенсіяй. У першыя гады існавання СССР на яе маглі прэтэндаваць толькі людзі з вышэйшай адукацыяй, а за плячыма ў Адама Багдановіча было толькі скончанае Нясвіжскае вучылішча. Дарэчы, Горкі дапамог яму вырашыць гэтае пытанне, а яшчэ, як цяпер даведаліся гісторыкі, неаднаразова дапамагаў фінансава. Пад канец жыцця ў Адама Багдановіча было не вельмі добра з грашыма, і ён часта меў у іх патрэбу.
Мяркуючы па лісце, Горкі высока ацаніў працу Багдановіча “Мова зямлі”, хоць дапамагчы з яе выданнем не змог. Кніжка, аўтар якой пачуў у назвах рэк Расіі адгалоскі мовы людзей дагістарычнай эры, пабачыла свет у Яраслаўлі толькі ў 1990-я – праз паўстагоддзя пасля смерці аўтара.
Але самы галоўны момант, дарэчы, таксама адлюстраваны ў перапісцы – Горкі і Кацярына Пяшкова, якая ў тыя гады ўзначальвала Палітычны Чырвоны Крыж, выратавалі Багдановіча ад рэпрэсій. У 1932 годзе паважаны ўсім Яраслаўлем стары інтэлігент ледзьве не трапіў у ДПУ. Не абышлося, як вялося тады, без даносу, але і біяграфія яраслаўскім чэкістам паказалася занадта падазронай – да рэвалюцыі служыў у банку, адзін з сыноў – царскі афіцэр...
Выйшаўшы на волю, Адам Ягоравіч пісаў сябру: “Дарагі Аляксей Максімавіч! Вам, напэўна, вядома, што я ў ліку іншых пакутнікаў быў арыштаваны і прыцягнуты да следства мясцовым аддзелам ДПУ. Вы мяне добра ведаеце, што я наогул не схільны да хлусні і выкрутлівасці, а тым больш з Вамі... Я не цярплю гульні ў маўчанку, і ў апошні час, калі ўсе разважліва маўчалі, я гаварыў. Што казаў? Заўсёды слушнае, заўсёды справядлівае... Але неабдуманасць, але галавацяпства называў сваімі імёнамі...”
Горкі ў адказ развейвае сумненні ў тым, што паверыў паклёпам: “Цалкам недарэчная думка прыйшла ў галаву Вам, стары сябар Адам Ягоравіч. Ці магу я, ведаючы Вас 30 гадоў, уявіць, што Вы здольныя на нейкую контррэвалюцыю?..”
Пасля гэтага абмену лістамі яны яшчэ раз сустрэліся ў Маскве: Багдановіч гасцяваў у выдзеленым Горкаму асабняку ў Нікіцкіх варот, што да рэвалюцыі належаў фабрыканту Рабушынскаму. Адам Ягоравіч прыязджаў і на пахаванне сына Горкага – цёзкі яго Максіма. Але, як гавораць гісторыкі, асабіста выказаць спачуванне яму ў мітусні афіцыйных пахаванняў так і не ўдалося.
Крыніца: СБ – Беларусь сегодня
