Выдавецкі дом “Звязда” зноў радуе чытачоў новымі кнігамі. Распавядзём пра чатыры навінкі. Тэматычны дыяпазон часткова класічны: дзіцячыя кнігі і літаратура пра вайну, аднак адно з выданняў – даніна памяці адметнаму беларускаму паэту, які, на жаль, даволі рана пайшоў з жыцця.
Подзвіг падполля
Першая кніга, пра якую сёння пагаворым, – аповесць Канстанціна Нілава “Копысская новелла”. Яна ў дадзенай падборцы адказвае якраз за ваенную тэму.
Нарадзіўся Канстанцін Нілаў 4 студзеня 1947 года ў вёсцы Якаўлевічы Аршанскага раёна Віцебскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў у Магілёўскім машынабудаўнічым інстытуце. На Аршанскім машынабудаўнічым заводзе прайшоў шлях ад майстра да намесніка дырэктара завода. Працаваў генеральным дырэктарам Аршанскага міжшкольнага КПК, а таксама доўгі час з’яўляўся дырэктарам Аршанскага вышэйшага тэхнічнага каледжа, дзе раней выкладаў. Да гэтага часу займае пасаду дырэктара Аршанскага філіяла “Інстытута бізнесу і менеджменту БДУ”. Узнагароджаны ордэнам “Знак пашаны”, залатым і сярэбраным медалямі ВДНГ СССР, знакам “Выдатнік народнай асветы”, а таксама знакам Саюза пісьменнікаў Беларусі “За вялікі ўклад у літаратуру”. Член Саюза пісьменнікаў Беларусі і Саюза пісьменнікаў Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі.
Аўтар 12 кніг і ўдзельнік калектыўных зборнікаў. Лаўрэат прэміі “Залаты Купідон”, а таксама шматразовы лаўрэат міжнародных і рэспубліканскіх літаратурных конкурсаў. У 2018 годзе яго кніга “Тайны Сиреневого оврага” была вылучана на Нацыянальную літаратурную прэмію Беларусі ў намінацыі “Лепшая кніга для дзяцей і юнацтва”.
У “Копысской новелле” на дакументальнай аснове распавядаецца пра подзвіг удзельнікаў партыйна-камсамольскага падполля і партызанскага руху ў вёсцы Копысь. Многія з рэальных прататыпаў герояў дадзенай кнігі аддалі свае жыцці ў барацьбе з нямецкімі акупантамі. Аднак здзіўленне праходзіць, калі даведваешся, што Копысь знаходзіцца ў Аршанскім раёне. Канстанцін Нілаў звярнуўся да гісторыі роднага раёна і вырашыў паказаць у сваёй навеле прыклад сапраўды гераічнага адстойвання свабоды, нягледзячы на самыя страшныя выпрабаванні.
Вершы на ўласнай мове
Другая кніга – вершы беларускага паэта Анатоля Сыса. Гэта не аўтарскі зборнік. У “Званы” сабраны найлепшыя творы аўтара на думку складальніка Віктара Шніпа. Адбіраліся вершы са зборнікаў, у стварэнні якіх Анатоль Сыс сам прымаў удзел: “Агмень” (1988), “Пан Лес” (1989), “Сыс” (2002), а таксама творы розных гадоў, якія не ўваходзілі ў кнігі.
Анатоль Сыс скончыў гісторыка-філасофскі факультэт Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта (1982). Пасля службы ў Савецкай арміі працаваў у Веткаўскай раённай газеце, дзе стаў спецыялістам на беларускім тэлебачанні. Дэбютаваў некалькімі вершамі ў часопісе “Маладосць” (1986). У 1987 годзе быў сярод заснавальнікаў літаратурнага аб’яднання маладых пісьменнікаў “Тутэйшыя”. Памёр паэт у сваёй мінскай кватэры ў 2005 годзе, калі яму было ўсяго 46 гадоў. Пахаваны ў роднай вёсцы Гарошкаве.
Пра Анатоля Сыса вельмі цікава выказаўся Вітаўт Чаропка:
Ёсць пісьменнікі, якія ствараюць міфы аб сваёй велічы і асаблівай выключнасці. Не трэба іх блытаць з правакатарамі асабістай славы, якія свядома падстаўляюць сябе пад удары лёсу, каб толькі пра іх узгадвалі. Тыповы прыклад – Славамір Адамовіч. А самым вялікім міфатворцам сваёй выключнай асобы, без сумненняў, лічыцца Анатоль Сыс. Кажуць, што Сыс не пакінуў следу ў літаратуры, яго паэзія не паднялася да ўзроўню хоць бы Дубоўкі або Жылкі, Сербантовіча або Дзяргая. Ён бы так і застаўся паэтам сярэдняга ўзроўню, калі б не натаптаў там, дзе з’яўляўся, як шэрая хмара з грамамі і маланкамі, – у бары Дома літаратара, рэдакцыях часопісаў і газет, кватэрах знаёмых і незнаёмых сабутэльнікаў, майстэрнях мастакоў, – усюды ён выпіваў, блазнаваў, трызніў вершамі і палохаў тых, хто не ведаў яго.
Аднак зборнік “Званы” – гэта нагода ўспомніць менавіта Сыса-паэта. Чалавека, які прыдумаў уласную ўнікальную мову вобразаў, а гэта заўсёды заяўка на нешта большае. У выпадку Анатоля Сыса – на свой непаўторны сусвет, дзе ўсё бытавое і чароўнае зліваецца ў мудрагелісты клубок, падобны ці то на сон, ці то на трызненне чалавека, які спрабуе пераканаць выпадковага мінака ў тым, што ён калісьці быў выкрадзены іншапланецянамі і ад гэтага ў яго раптам з’явіўся паэтычны дар. Паэзія Анатоля Сыса – з’ява выбітная, важная для сучаснай беларускай літаратуры. У нейкай ступені, вядома, Вітаўт Чаропка мае рацыю, бо ў першую чаргу пра Анатоля Сыса памятаюць як пра чалавека, у якім паэт “памёр” значна раней, чым трэба было б, не ў апошнюю чаргу з-за прыхільнасці да алкаголю. Аднак гэта ўсё яшчэ не адмяняе таго факта, што яго вершы – адзін з найлепшых прыкладаў таго, наколькі шчырай і нетрывіяльнай можа быць экзістэнцыяльна-патрыятычная паэзія. Вершы Анатоля Сыса абсалютна пазбаўлены любога пафасу. Сыс, вядома, – далёка не самы тэхнічны паэт, сустракаюцца ў яго дзеяслоўныя і нават інфінітыўныя рыфмы, але асноўная заслуга – у яго вобразнай сістэме, якая стварае непаўторны сусвет. І зборнік “Званы” – адзін з найлепшых спосабаў даведацца пра паэзію гэтага дзіўнага беларускага аўтара, добрая “ўваходная кропка” ў свет беларускай літаратуры дзевяностых і пачатку нулявых.
Рознакаляровае дзяцінства
Кніга Віктара Ляскоўскага з назвай “День рождения” і падзагалоўкам “весёлая книжка малышам и малышкам” адразу кідаецца ў вочы яркім афармленнем (гэтым разам перад намі кніга ў цвёрдай вокладцы – такім чынам, павялічваюцца шансы, што яе набудуць), агульным прыемным стылем і формулай кароткіх вершаў на самыя разнастайныя тэмы: пачынаючы ад таго, як складана выкалупаць з булкі разынкі, і заканчваючы апавяданнямі пра тое, як жыраф мые шыю і чым абрыкос адрозніваецца ад гарбуза. Выклікае пытанне толькі вызначэнне мэтавай аўдыторыі: кніга заяўлена як выданне для дзяцей малодшага школьнага ўзросту, гэта значыць, ад шасці да дзесяці, аднак вялікая частка вершаў занадта ўжо простая і падыходзіць, хутчэй, для дашкольнікаў.
За ілюстрацыі адказвала Святлана Стахоўская, і яе працу варта адзначыць асобна. Гэта мяккія, наўмысна мульцяшныя, яркія акварэльныя малюнкі, якія зацікавяць маленькага чытача, паколькі часта дублююць камічныя сцэнкі з вершаў Віктара Ляскоўскага. Усе персанажы тут нагадваюць плюшавыя цацкі, таму кніга ў цэлым становіцца яшчэ больш прыцягальнай для тых, хто захоча парадаваць дзіця.
А вось афармленне кнігі Ягора Конева “Прыгоды дамавічкоў” выканана ў шэра-зямлістых тонах, з-за чаго можа не трапіць на вочы бацькам, якія вырашылі абнавіць бібліятэку, каб прывіць свайму дзіцяці любоў да чытання. Таксама і галоўныя героі, паказаныя на вокладцы, могуць здацца занадта рэалістычнымі і некалькі адштурхнуць. Аднак на самой справе гэтая кніга вартая таго, каб яе набыць.
Па-першае, малюнкі Вікторыі Чарняўскай, якая займалася мастацкім афармленнем кнігі, хоць і сапраўды здаюцца занадта рэалістычнымі (асабліва калі параўноўваць з іншымі выданнямі для дзяцей малодшага і сярэдняга школьнага ўзростаў), тым не менш, змогуць парадаваць чытачоў сваёй дэталізаванасцю. Падобны прыём выкарыстоўвалі стваральнікі мультфільма “Ранг”, дзе ўсе жывёлы, хоць і былі намаляваны дастаткова рэалістычна і таму трохі палохалі, аднак гіпнатызавалі: глядач не мог адарвацца ад экрана дзякуючы ўнікальнаму візуальнаму стылю твора. Вікторыі Чарняўскай у поўнай меры ўдалося ў “Прыгодах дамавічкоў” зрабіць тое ж самае. Падругое, казкі, якія прыдумаў Ягор Конеў, добра падыдуць для таго, каб пазнаёміць дзяцей з беларускім фальклорам. Тэксты павучальныя. Аўтар не паглыбляецца ў дыдактыку і ставіць перад сабой у першую чаргу задачу расказаць цікавую гісторыю, прыцягнуць чытача і накіраваць пошукі цікавай інфармацыі ў бок беларускіх народных казак і легенд. У сучасных умовах такія выданні асабліва каштоўныя, паколькі ўсё менш дзяцей цікавіцца беларускай народнай культурай.
Аўтар публікацыі: Цімур Вычужанін.
Крыніца: Літаратура і мастацтва
