У рабоце Сусветнага кангрэса ІФЛА прынялі ўдзел каля 3 тыс. супрацоўнікаў бібліятэк, інфармацыйных цэнтраў, вучэбных устаноў і іншых устаноў з 120 краін: ЗША, Кітая, Расіі, Польшчы, Літвы, Латвіі, Эстоніі, Казахстана, Кыргызстана, Узбекістана, Украіны і інш. Найбольш шматлікай была сінгапурская дэлегацыя, якая налічвала каля 800 чалавек. Рэспубліку Беларусь на кангрэсе прадстаўляў дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Р.С. Матульскі. Таксама ён прыняў удзел у штогадовым пасяджэнні Канферэнцыі дырэктараў нацыянальных бібліятэк (CDNL).

Паколькі тэма кангрэса 2013 г. была вызначана як “Бібліятэкі будучыні: бязмежныя магчымасці”, асноўныя дыскусіі на пленарных і секцыйных пасяджэннях былі прысвечаны пытанням дзейнасці бібліятэк ва ўмовах інфармацыйнага грамадства і місіі бібліятэк у свеце, які змяняецца.

На адкрыцці кангрэса ІФЛА і пленарным пасяджэнні з прывітаннямі і дакладамі выступілі мэр Сінгапура, прэзідэнт ІФЛА, міністр сувязі і камунікацыі, выкладчыкі Універсітэта тэхналогіі і інфармацыі Сінгапура, надаўшы асноўную ўвагу гістарычнай ролі бібліятэк у развіцці адукацыі, навукі і бізнесу. Таксама абмяркоўваліся сучасныя трэнды ў развіцці інфармацыйнай сферы і спецыфіцы забеспячэння доступу розных сацыяльных груп да інфармацыйных рэсурсаў праз бібліятэкі.

Па дадзеных экспертаў, да 2020 г. амаль усе жыхары планеты будуць мець неабмежаваны доступ да неадфільтраванай інфармацыі праз асабістыя мабільныя гаджэты. І сёння задача бібліятэк заключаецца ў выкарыстанні інфармацыйных тэхналогій для выканання сваіх прамых функцый, такіх як забеспячэнне карэктнага пошуку ў вялізных інфармацыйных масівах неабходных карыстальніку звестак у залежнасці ад узроўню яго запатрабаванняў, фарміраванне інфармацыйнай культуры і пісьменнасці, аказанне дапамогі сацыяльна неабароненым пластам грамадства і асобам з нізкім узроўнем інфармацыйнай пісьменнасці ў доступе да інфармацыі.

Пры наяўнасці ў краіне вялікіх арганізаваных электронных масіваў сацыяльна значнай інфармацыі задача фарміравання інфармацыйных масіваў у кожнай асобнай бібліятэцы паступова адыходзіць на другі план, а першараднай становіцца арганізацыя прасторы – рэальнай і віртуальнай – для зносін карыстальнікаў, прафесійнай дапамогі карыстальнікам у пошуку неабходнай інфармацыі, работа з сацыяльна неабароненымі і інфармацыйна непісьменнымі пластамі грамадства. Для буйных бібліятэк асабліва значнай з’яўляецца задача фарміравання нацыянальных і праблемна-арыентаваных паўнатэкставых і бібліяграфічных электронных баз даных і фондаў дакументаў на традыцыйных носьбітах.

Як віцэ-прэзідэнт Бібліятэчнай асамблеі Еўразіі (БАЕ) Р.С. Матульскі прыняў удзел у падрыхтоўцы і правядзенні рэгіянальнай нарады ўдзельнікаў канферэнцыі ІФЛА ад краін СНД, выступіў з паведамленнем аб сучасным стане бібліятэк Беларусі і буйных праектах у галіне бібліятэчнай справы.

Пад час нарады ўдзельнікі абмяняліся меркаваннямі па найбольш значных падзеях, якія адбываюцца ў бібліятэках Садружнасці.

Пасяджэнні гэтай арганізацыі праходзяць адзін раз у год пад час кангрэса ІФЛА. Рабочымі органамі CDNL паміж пасяджэннямі з’яўляюцца рэгіянальныя арганізацыі, якія аб’ядноўваюць нацыянальныя бібліятэкі якія адпаведных кантынентаў – у Еўропе гэта CENL (47 бібліятэк), Амерыцы – ABINIA (12 бібліятэк), Афрыцы – СANL (54 бібліятэкі), Азіі і Акіяніі CDNL-AO – (58 бібліятэк). Асноўная ўвага на пасяджэнні была нададзена місіі нацыянальных бібліятэк у сучасным свеце і фарміраванню іх будучай мадэлі.

Асаблівую цікавасць выклікала арганізаваная ў рамках кангрэса выстаўка, на якой былі прадстаўлены электронныя інфармацыйныя рэсурсы (ЭІР), якія былі генерыраваны рознымі нацыянальнымі і міжнароднымі кампаніямі, камп’ютарнае абсталяванне і праграмнае забеспячэнне для бібліятэк. Былі прадстаўлены як сістэмы, якія працуюць, так і перспектыўныя распрацоўкі. Асноўную частку выстаўкі займала абсталяванне для алічбоўкі і стварэння электронных копій традыцыйных дакументаў, а таксама аўтаматызаваныя сістэмы дастаўкі, выдачы/звароту і сарціроўкі традыцыйных дакументаў. У рамках выстаўкі дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі (НББ) правёў перагаворы з найбуйнейшымі вытворцамі ЭІР аб супрацоўніцтве па арганізацыі доступу для бібліятэк Беларусі да прапанаваных імі рэсурсаў і ўдзеле іх у Міжнародным кангрэсе “Бібліятэка як феномен культуры” і выстаўцы інфармацыйных рэсурсаў, якія арганізуюцца НББ 23–24 кастрычніка 2013 г.

Р.С. Матульскі таксама прыняў удзел у рабоце секцыі, арганізаванай кампаніяй ОCLC, і правёў перагаворы аб магчымасцях далейшага супрацоўніцтва паміж ОCLC і НББ.

Дырэктар НББ прыняў актыўны ўдзел у рабоце пасяджэння кампаніі ExLibris і прэзентацыі найноўшых распрацовак праграмнага забеспячэння для стварэння электронных бібліятэк. Дасягнута дамоўленасць аб удзеле прадстаўнікоў ОCLC і ExLibris у Міжнародным кангрэсе “Бібліятэка як феномен культуры” і выстаўцы інфармацыйных рэсурсаў.

Аб арганізацыі бібліятэчнай справы ў Сінгапуры

У 1823 г. была створана бібліятэка пры Сінгапурскім інстытуце, якая на працягу доўгага часу заставалася практычна адзінай бібліятэкай на востраве. У 1956 г. ёй быў прысвоены статус нацыянальнай пры адначасовым захаванні функцыі публічнай бібліятэкі.

Стварэнне сеткі публічных бібліятэк пачалося з арганізацыі ў 1970-х гг. першых філіялаў Нацыянальнай бібліятэкі. У канцы ХХ ст. мадэрнізацыя бібліятэчнай справы стала адным з прыярытэтных напрамкаў дзейнасці ўрада краіны. Для дасягнення гэтай мэты ў Сінгапуры была праведзена рэарганізацыя кіравання бібліятэчнай справай і створаны ў 1995 г. Нацыянальны савет па справах бібліятэк (NLB). Савет з’яўляецца структурным падраздзяленнем Міністэрства камунікацыі і інфармацыі (раней Міністэрства інфармацыі, камунікацыі і мастацтваў) і кіруе ўсёй сеткай бібліятэк краіны, якія цалкам або часткова фінансуюцца за кошт дзяржавы.

Перад NLB была пастаўлена задача рэарганізаваць разрозненыя бібліятэкі краіны з пераважна ручным выкананнем аперацый у цэнтралізаваную камп’ютарызаваную сістэму, дзе большасць бібліятэчных паслуг былі б аўтаматызаваныя і наведвальнікі маглі карыстацца бібліятэкамі самастойна.

Для дасягнення гэтай мэты ў краіне ў сярэдзіне 1990-х гг. была распрацавана праграма “Бібліятэка–2000”. Яе асноўнай задачай было рэфармаванне сеткі бібліятэк і стварэнне новай арганізацыйнай структуры бібліятэчнай сістэмы краіны. Праграма прадугледжвала развіццё Нацыянальнай бібліятэкі, у т.л. узвядзенне новага будынка бібліятэкі і стварэнне трохузроўневай сістэмы публічных бібліятэк, дапоўненай школьнымі, спецыяльнымі і бібліятэкамі ВНУ. Трохузроўневая сістэма павінна была складацца з рэгіянальных бібліятэк, бібліятэк мясцовых абшчын і раённых бібліятэк. Створаныя бібліятэкі павінны былі:

забяспечыць хуткі і зручны доступ карыстальнікам да знешніх крыніц інфармацыі, у т.л. замежных баз даных і бібліятэк;
сфарміраваць скаардынаваную стратэгію камплектавання бібліятэчных фондаў;
забяспечыць якаснае абслугоўванне карыстальнікаў, арыентаванае на запатрабаванні карыстальнікаў, якія пастаянна змяняюцца.

На рэалізацыю запланаваных праектаў на працягу 8 гадоў урадам Сінгапура NLB быў вылучаны адзін млрд сінгапурскіх долараў (каля 800 млн долараў ЗША).

У выніку рэалізацыі плана “Бібліятэка–2000” з 1995 па 2005 гг. у бібліятэчнай справе Сінгапура прайшлі значны змены – за 10 гадоў у краіне было адкрыта 13 новых публічных бібліятэк, 10 бібліятэк былі цалкам рэканструяваны, наведвальнасць публічных бібліятэк павялічылася ў 3,5 раза (з 9,2 да 32 млн чалавек), аб’ём сукупнасці фонду – у 1,6 раза (з 5,4 да 8,8 млн экз.), выдача дакументаў –у 1,5 раза (з 18,8 да 27,9 млн экз.). У 2000-х гг. у публічных бібліятэках Сінгапура назіраўся штогадовы рост наведвальнасці на 20–25 %. Амаль кожны актыўны і пісьменны жыхар Сінгапура стаў карыстальнікам бібліятэк, уключаючы членаў урада, парламента і буйных бізнесменаў.

Пасля рэалізацыі першага дзесяцігадовага плана NLB у сярэдзіне 2000-х гг. прыступіў да рэалізацыі праграмы “Бібліятэка–2010”, асноўнымі задачамі якой з’яўляюцца:

забеспячэнне карыстальнікам бесперашкоднага доступу да бібліятэчных фондаў і лічбавых інфармацыйных рэсурсаў краін Азіі;
прадастаўленне інфармацыйных паслуг, спрыяльных павышэнню канкурэнтаздольнасці эканомікі краіны;
фарміраванне аўтаномных і тых вучэбных супольнасцей, якія абнаўляюцца;
развіццё публічных бібліятэк як прастораў сацыяльнага навучання;
забеспячэнне камфортных умоў, спрыяльных для інфармацыйных і навуковых работнікаў.

На дадзены час у распараджэнні NLB знаходзіцца Нацыянальная бібліятэка Сінгапура, Нацыянальны архіў Сінгапура, сетка публічных бібліятэк і сетка з 31 бібліятэкі, якія належаць урадавым органам, вучэбным і іншым установам. Цяпер сетка публічных бібліятэк краіны ўключае тры рэгіянальныя бібліятэкі, 24 гарадскія публічныя бібліятэкі і 10 раённых бібліятэк, якія абслугоўваюць дзяцей ва ўзросце ад 1 да 10 гадоў. Гарадскія бібліятэкі размяшчаюцца, як правіла, у буйных гандлёвых цэнтрах, а раённыя – у жылых дамах.

Праведзеная рэарганізацыя бібліятэчнай справы вызваліла бібліятэкараў ад выканання руцінных задач і дала магчымасць сканцэнтравацца на больш эфектыўным абслугоўванні наведвальнікаў. Аўтаматызацыя абслугоўвання карыстальнікаў на аснове радыёчастотнай ідэнтыфікацыі (RFID) дазволіла амаль цалкам вызваліцца ад вялікіх чэргаў чытачоў на пунктах выдачы і прыёму дакументаў. Разам з тым, неабходна адзначыць, што публічныя бібліятэкі Сінгапура працуюць ва ўмовах цвёрдых кадравых абмежаванняў і колькасць работнікаў, занятых у зоне абслугоўвання наведвальнікаў, заўсёды абмежавана. Напрыклад, у шасціпавярховым будынку адной з рэгіянальных бібліятэк пад час самага вялікага наплыву чытачоў працуюць толькі 4 бібліятэкары. Два з іх на першым паверсе рэгіструюць і арганізоўваюць патокі чытачоў, трэці працуе ў даведачна-інфармацыйнай зале, чацвёрты займаецца з дзецьмі ў спецыяльнай зоне.

Прыкладам вышэйшай ступені аўтаматызацыі, па прызнанні бібліятэкараў Сінгапура, з’яўляецца “бібліятэка без бібліятэкара” у раёне Сенгканге, якая была адкрыта ў 2002 г. у адным з гандлёвых цэнтраў горада. Па аналогіі з магазінам самаабслугоўвання, яе таксама завуць “бібліятэкай поўнага самаабслугоўвання”. Уваход у бібліятэку свабодны, і ўсе кнігі ў ёй знаходзяцца ў адкрытым доступе. У распараджэнні карыстальнікаў – 8 аўтаматаў для выдачы і звароту кніг. У гэтай бібліятэцы ўпершыню з’явіліся такія новаўвядзенні, як электронны кіёск і кібербібліятэкар. Бібліятэка ў Сенгканге займае першае месца па колькасці выдадзеных дакументаў сярод бібліятэк, якія дзейнічаюць пры гандлёвых цэнтрах, і трэцяе месца – па наведвальнасці і колькасці выдадзеных дакументаў сярод усіх гарадскіх публічных бібліятэк. Разам з тым, высокая ступень аўтаматызацыі спараджае і іншыя праблемы – дэфіцыт зносін паміж бібліятэкарам і чытачом.

Узначальвае сістэму бібліятэк краіны Нацыянальная бібліятэка. Як і ўсе нацыянальныя бібліятэкі, Нацыянальная бібліятэка Сінгапура з’яўляецца захавальнікам памяці нацыі і ў першую чаргу акумулюе і захоўвае культурную спадчыну краіны.

Нацыянальная бібліятэка Сінгапура вядзе сваю гісторыю ад бібліятэкі Сінгапурскага інстытута – прыватнай навучальнай установы для малайских і кітайскіх дзяцей, створанага першымі англійскімі каланіялістамі ў 20–30-я гг. XIX ст. У 1849 г. бібліятэку сумясцілі з музеем, а ў 1874 г. яна была перададзена пад юрысдыкцыю каланіяльнага ўрада і перайменавна ў Бібліятэку і музей імя Рафлза. З 1886 г. бібліятэка стала атрымліваць і захоўваць абавязковы экзэмпляр друкаванай прадукцыі. Пад час японскай акупацыі ў 1942–1945 гг. бібліятэка практычна не панесла страт і нават папоўніла свае фонды за кошт бібліятэк тых устаноў, што былі закрыты. У 1955 г. адбылося канчатковае раздзяленне функцый бібліятэкі і музея, а ў 1956 г. ёй быў прысвоены статус нацыянальнай пры адначасовым захаванні функцыі публічнай. Адмаўленне ад імя Рафлза ў яе назве было сімвалічным крокам, якія азначаў канчатковы разрыў з каланіяльным мінулым. У 1957 г. пачалося ўзвядзенне новага будынка бібліятэкі, урачыстае адкрыццё якога адбылося 12 лістапада 1960 г. У гэтым будынку бібліятэка адпрацавала больш за 40 гадоў.

У лістападзе 2001 г. на тэрыторыі плошчай 1,3 га пачалося будаўніцтва наступнага корпуса бібліятэкі. Да ліпеня 2005 г. узвядзенне будынка і пераезд у яго былі завершаны, і ў верасні адбылося яго ўрачыстае адкрыццё. Будаўніцтва абышлося ў 204 млн долараў. Будынак з 16 надземнымі і трыма падземнымі паверхамі агульнай пллошчай каля 59 тыс. кв. м складаецца з 2-х частак. Меншая, з садамі, пляцоўкамі для правядзення выставак і мерапрыемстваў, звернутая выгнутым фасадам на паўночны ўсход, каб сонечныя прамяні падалі на яе па датычнай і не перагравалі будынак. У большым па памеры прамавугольным блоку размяшчаюцца цэнтральная публічная і даведачная бібліятэкі, цэнтр драмы з тэатрам на 615 месцаў і малой залай на 120 месцаў, офіс Нацыянальнага савета па справах бібліятэк.

Вежы бібліятэкі з’яўляюцца “зялёнымі” не толькі ў пераносным сэнсе, але і літаральна, дзякуючы багаццю расліннасці ўсярэдзіне і зялёнай рампе на адкрытых тэрасах. Плошча азелянення бібліятэкі складае прыкладна трэцюю частку ад агульнай плошчы будынка.

Новы будынак Нацыянальнай бібліятэкі Сінгапура ўзведзены з улікам перадавых энергазахавальных тэхналогій. Рэальнае спажыванне электраэнергіі складае 162 квт. ч / кв. м супраць 230 квт. ч / кв. м у тыповых офісных небаскробах Сінгапура. За ўжытыя ў будынку інавацыйныя рашэнні ён неаднаразова ўдастойваўся ўзнагарод. Так, у красавіку 2005 г. будынак бібліятэкі атрымаў плацінавы сертыфікат Сінгапурскага ўпраўлення па архітэктуры і будаўніцтве, які сведчыць аб найвышэйшым рэйтынгу сярод “зялёных” будынкаў краіны.

Бібліятэка атрымлівае абавязковы экзэмпляр друкаванай прадукцыі Сінгапура на аснове адпаведнага закона, а таксама на добраахвотнай аснове – лічбавыя і інтэрнэт-публікацыі. Сукупны аб’ём фонду налічвае каля 2,5 млн экз. і складаецца з некалькіх частак, якія склаліся гістарычна:

даведачная бібліятэка – 1,8 млн;
фонд дзелавой літаратуры – 48 тыс. кніг і звыш 330 назваў перыёдыкі;
фонд тэхнічнай літаратуры – 26,5 тыс. і 200 назваў перыёдыкі;
фонд літаратуры па мастацтве – каля 53 тыс. і каля 140 назваў перыёдыкі;
дароўныя калекцыі – 37 тыс.;
калекцыя “Дзеці Азіі” – 25,7 тыс.;
фонд літаратуры па Сінгапуры – 220 тыс.;
калекцыя па Паўднёва-Усходняй Азіі (ПУА) – 200 тыс.;
картаграфічныя выданні – 2 тыс.;
мікрафільмы – 24 тыс.;
плакаты – 6 тыс.;
рэдкія матэрыялы – 6 тыс.;
калекцыя друкаванай прадукцыі аднаразовага выкарыстання – 16 тыс.

Бібліятэка таксама забяспечвае доступ для сваіх карыстальнікаў да 150 баз даных.

Нацыянальная бібліятэка Сінгапура вядзе нацыянальную бібліяграфію і нацыянальны зводны каталог (НЗК). НЗК змяшчае бібліяграфічныя запісы на ўсе дакументы, якія знаходзяцца ў фондах бібліятэк і інфармацыйных устаноў Сінгапура. Па законе аб Нацыянальным бібліятэчным савеце (НБС), усе бібліятэкі, якія фінансуюцца дзяржавай, павінны перадаваць НБС свае бібліяграфічныя запісы і звесткі пра наяўнасць дакументаў для стварэння зводнага нацыянальнага каталога.

У НБС таксама дзейнічае цэнтр забеспячэння бібліятэк, створаны ў 1997 г. Ён займаецца цэнтралізаваным камплектаваннем, каталагізацыяй, навуковай і тэхнічнай апрацоўкай дакументаў, ажыццяўляе дыспетчарызацыю пастаўкі дакументаў у бібліятэкі краіны.

НБС вядзе свой партал “Сінгапурскія старонкі” для забеспячэння пошуку па шырокім спектры друкаваных і электронных рэсурсаў. Ён з’яўляецца адзіным пунктам доступу да збораў кніг, перыёдыкі, малюнкаў, баз даных і інтэрнэт-рэсурсаў.

“Сінгапурская інфапедыя” з’яўляецца анлайнавай энцыклапедыяй па Сінгапуры, якую падтрымлівае НБС. Сінгапурскі вэб-архіў змяшчае прыкладна 1 000 копій інтэрнэт-сайтаў, якія з’яўляюцца каштоўнымі як дакументальныя сведчанні пра жыццё краіны. З сайта НБС адкрыты аддалены доступ да алічбаваных кніг і газет, якія адносяцца да Сінгапура і ПУА.

Таксама НБС генерыруе паўнатэкставыя базы даных “Музыка Сінгапура”, “Вобраз Сінгапура”, “Памяць Сінгапура”.

База даных “Вобраз Сінгапура” – гэта фатаграфіі і мастацкія малюнкі вострава. “Памяць Сінгапура” – гэта калектыўна створаны сінгапурцамі інтэрнэт-рэсурс, які курыруе НБС. Ім выкладзена ў сетку амаль 174 тыс. асабістых успамінаў, гісторыі і фатаграфій.

З улікам вопыту рэфармавання бібліятэчнай справы Сінгапура ў Беларусі мэтазгодна:

прыняць меры па мінімізацыі ведамаснай раз’яднанасці і паралелізму ў дзейнасці бібліятэк, у т.л. узмацніць ролю міжведамаснга бібліятэчнага савета Міністэрстве культуры;
прыняць меры па каардынацыі камплектавання і эфектыўным выкарыстанні сродкаў, якія вылучаюцца розным ведамствам з дзяржаўнага бюджэту, для фарміравання сукупнага інфармацыйнага рэсурсу краіны;
паскорыць рэалізацыю праграм па стварэнні нацыянальнай бібліяграфіі, зводнага электроннага каталога і сістэмы карпаратыўнай каталагізацыі, нацыянальнай электроннай бібліятэкі;
разгледзець магчымасць стварэння цэнтраў па навуковай і тэхнічнай апрацоўцы літаратуры, аўтаматызацыі абслугоўвання карыстальнікаў.

Сусветны бібліятэчны і інфармацыйны кангрэс – 2013

Інфармацыйныя рэсурсы

Паслугі