420 гадоў чытаем “Перэгрынацыю” Радзівіла Сіроткі

Сёлета адзначаем 420 гадоў з выдання “Перэгрынацыя, або Паломніцтва ў Святую зямлю” Мікалая Крыштофа Радзівіла Сіроткі. Кніга ўпершыню выйшла ў свет у 1601 г. Пазней яна была перакладзена на розныя мовы і стала сапраўдным бестселерам.

Паломніцтва з Нясвіжа ў Іерусалім у XVI ст. было вельмі сур’ёзным і складаным падарожжам. Два гады Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка вандраваў і дайшоў да Труны Гасподняй. У выніку, у 90-я гг. XVI ст. ён апісаў сваё падарожжа, поўнае ўражанняў і прыгод. На жаль, арыгінальны рукапіс лічыцца зніклым. У бібліятэках розных краін захоўваюцца рукапісныя спісы.

Старонка з рукапісу “Peregrinacia abo Pielgrzymowanie do ziemie Świętey” XVII ст. з Курніцкай бібліятэкі Польскай акадэміі навук (шыфр BK01658)

У Курніцкай бібліятэцы Польскай акадэміі навук захоўваецца рукапіс “Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 1582–1584”, які датуецца канцом XVI – XVIІ ст. Цікава, што ў ім ёсць запіс на польскай мове “Гэты рукапіс паходзіць з Нясвіжа. Ёсць падставы меркаваць, што гэта арыгінальнае апісанне перэгрынацыі ў Ерусалім Радзівіла Сіроткі” (“Ten rękopism pochodzi z Nieświerza. Są powody mniemania, że to oryginylny opis peregrynacyi do Jerozolimy Sierotki Radziwiłła”).

Запіс з рукапісу “Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 1582–1584” (XVI–XVIІ стст.) з Курніцкай бібліятэкі Польскай акадэміі навук (шыфр BK00299)

Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка стварыў рукапіс на польскай мове і перадаў Томашу Трэтэру для перакладу на лаціну. У 1601 г. у Браўнсбергу выйшла першае выданне кнігі пад назвай “Hierosolymitana peregrinatio illvstrissimi domini Nicolai Christophori Radzivili” з прадмовай да чытача і панегірычным вершам князю-вандроўніку.

Тытульная старонка са старадрука “Hierosolymitana peregrinatio illvstrissimi domini Nicolai Christophori Radzivili” (Браўнсберг, 1601) з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Польшчы (шыфр SD XVII.4.2429)

Перакладчык твора Томаш Трэтэр (1547–1610) вядомы не толькі як філолаг і паэт, а таксама як выдатны гравёр. У 1588 г. у Рыме Томаш Трэтэр выдаў кнігу “Regum Poloniae Icones” (“Выявы польскіх каралёў”). “Іконес” Трэтэра яшчэ пры жыцці аўтара шмат разоў капіравалі і паўтаралі, кніга стала асновай вялікай колькасці выданняў, якія з’явіліся ў XVII–XVIII стст. Лічыцца, што менавіта Томаш Трэтэр прапанаваў Сіротку выдаць яго паломніцкі дзённік. Для кнігі Трэтэр стварыў партрэт князя – выяву ў тры чвэрці ў авале, упісаным у прастакутнік. У XVII ст. падобная кампазіцыя атрымала распаўсюджанне ў мастацтве графічнага партрэта. У XVIII ст. пры стварэнні праекта “Icones familiae ducalis Radivilianae” гэта форма была ўзятая за аснову выяў прадстаўнікоў княжацкай сям’і Радзівілаў. Яна адпавядала як еўрапейскім нормам рэпрэзентацыі, так і старажытнай іканаграфіі князёў.

Партрэт Мікалая Крыштофа Радзівіла са старадрука “Hierosolymitana peregrinatio illvstrissimi domini Nicolai Christophori Radzivili” (Браўнсберг, 1601) з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Польшчы (шыфр SD XVII.4.2429)

Пазней “Перэгрынацыя, або Паломніцтва ў Святую зямлю” перавыдавалася на лаціне ў 1614, 1753, 1756 гг. У перакладзе на польскую мову выйшлі выданні ў Кракаве ў 1607, 1611, 1617, 1628, 1683, 1745 гг. і Вроцлаве ў 1847 г. Польскамоўны пераклад Анджэя Варгоцкага быў зроблены з лацінскай версіі Трэтэра. З лацінскага тэксту зроблены і пераклад на нямецкую, выдадзены ў 1603 і 1609 гг. У першай палове XVII ст. з’явіўся пераклад на рускую мову. У Расіі твор доўгі час распаўсюджваўся ў рукапісах. Кніга была надрукавана ў Санкт-Пецярбургу ў 1787 і 1879 гг.

Вядома, што ў польскіх інстытуцыях захоўваецца каля 200 асобнікаў “Перэгрынацыі”, выдадзеных у XVI–XVIII стст. Напрыклад, у Бібліятэцы Варшаўскага ўніверсітэта знаходзіцца 20 экзэмпляраў (13 на польскай мове і 7 на лацінскай).

Партрэт Мікалая Крыштофа Радзівіла Сіроткі з кнігі “Peregrynacya…” (Кракаў, 1628) з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Польшчы (шыфр BN XVII. 3. 12273)

У фондзе Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі захоўваюцца экзэмпляры “Перэгрынацыі” на польскай, лацінскай і рускай мовах 1607, 1614, 1745, 1787, 1847, 1879 гадоў выдання:

• Першае польскамоўнае выданне “Peregrinacia abo Pielgrzymowánie do Ziemie Świętey jáśnie oświeconego páná J. M. P. Mikołaia Krzysztofa Radziwiła…”, надрукаванае ў Кракаве ў 1607 г. Шыфр 094/12548
• Другое лацінамоўнае выданне “Ierosolymitana peregrinatio Nicolai Christophori Radzivili”, надрукаванае ў 1614 годзе ў выдавецтве Плантэна-Марэтуса ў Антверпене. Асобнік утрымлівае гравіраваныя тытульную старонку, пяць медзярытаў і гравіраваную выдавецкую марку Плантэна. Паходзіць з Нясвіжскай бібліятэкі Радзівілаў, пра што сведчыць чырвоная пячатка “Ordynacja Nieświeska Biblioteka”. Шыфр 096/2655К
• Польскамоўнае выданне “Peregrynacya Albo Pielgrzymowanie do Jeruzalem Ziemie Swiętey” 1745 г., якое ўключае партрэт Мікалая Крыштофа Радзівіла (дрэварыт). Шыфр 094/3077
• Польскамоўнае выданне “Mikołaja Krzysztofa Radziwiła pielgrzymka do Ziemi Świętéj”, выдадзенае ў Вроцлаве ў 1847 г. Шыфр Р2346+2011
• Першае рускамоўнае выданне “Путешествие ко святым местам и в Египет” (Санкт-Пецярбург, 1787). Шыфр 096/6539
• Другое рускамоўнае выданне “Похождение в Землю Святую князя Радивила Сиротки” (Санкт-Пецярбург, 1879). Шыфры В35665, В4536, В7496

Старонка са старадрука “Peregrinacia …” (Кракаў, 1607). Старонкі аформлены ў падвойных лінейных рамках, тэкст надрукаваны гатычны шрыфтам

Тытульная старонка са старадрука “Ierosolymitana peregrinatio…” (Антверпен, 1614)

Партрэт Мікалая Крыштофа Радзівіла Сіроткі з кнігі “Peregrynacya…” (Кракаў, 1745)

На беларускай мове твор у перакладзе Сяргея Шупы выдадзены ў 1994 г. пад назвай “Пэрэгрынацыя, або Паломніцтва яснаасветленага князя ягамосці Мікалая Крыштофа Радзівіла ў Святую Зямлю” (“Кніга жыцій і хаджэнняў”). Пераклад быў зроблены паводле польскамоўнага выдання 1847 г.

Электронныя копіі “Перэгрынацыі” з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі прадстаўлены ў электронным каталогу, Дзяржаўным рэестры кніжных помнікаў Беларусі, а таксама на электронным рэсурсе “Творы прадстаўнікоў роду Радзівілаў”.