З 28 студзеня па 31 сакавіка ў зале прававой інфармацыі (пам. 207b) адкрыта выстаўка “Станаўленне расійскай дзяржаўнасці і дынастыя Раманавых”, прысвечаная 400-годдзю дома Раманавых.
У 2013 г. Расія будзе святкаваць 400-годдзе дынастыі Раманавых. Пад скіпетрам гасудароў з дома Раманавых Расія пераадолела дзяржаўна-палітычны крызіс пачатку XVII ст., стала імперыяй і ператварылася ў дзяржаву сусветнага значэння. Высокія тэмпы эканамічнага развіцця і поспехі ў галіне сацыяльных і культурных пераўтварэнняў давалі падставы для аптымістычных прагнозаў на будучыню. Прыхільнасць народа Расіі да ідэалаў і традыцый Праваслаўя ўспрымалася ў якасці найважнейшай гарантыі яе стабільнасці, магутнасці, росквіту і велічы.
Родапачынальнікам новай царскай дынастыі стаў Міхаіл Фёдаравіч Раманаў, які ў студзені 1613 г. на Земскім саборы быў абраны царом. Гэты сабор праходзіў у атмасферы незвычайнага духоўнага і патрыятычнага ўздыму. Двухэтапная працэдура непасрэднага абрання Міхаіла Раманава на царства вырашала галоўную задачу забеспячэння суверэнітэту краіны і прэваліравання нацыянальных інтарэсаў над інтарэсамі магчымых іншаземных прэтэндэнтаў, над іх прэтэнзіямі на кіраванне краінай.
У перыяд царствавання Аляксея Міхайлавіча (1645–1676) было выпрацавана і прынята Саборнае ўкладанне – кодэкс агульнарасійскіх законаў. Як дакладна і верна выказаўся гісторык А.Г. Манькоў, Саборнае ўкладанне 1649 г. – гэта энцыклапедыя рускага жыцця XVII ст. З’явіўшыся галоўным дасягненнем кіравання Аляксея Міхайлавіча, гэты грандыёзны і вялікі па сваім маштабе і поўны па юрыдычнай прапрацаванасці прававы акт на працягу больш як дзвесце гадоў адыгрываў ролю ўсерасійскага прававога акта, застаючыся найбольш развітым зборам расійскіх законаў. Не менш дзіўная і вартая захаплення таксама хуткасць, з якой ён быў прыняты: усе абмеркаванні і канчатковае прыняцце дадзенага помніка заканадаўства аб’ёмам практычна ў 1 000 артыкулаў занялі ўсяго толькі каля 6 месяцаў – нябачанае дасягненне нават для сучаснага парламента!
Такім чынам, да сярэдзіны XVII ст. разруха і спусташэнне часоў інтэрвенцыі былі ў асноўным пераадолены. Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя перадумовы падрыхтавалі новы этап у развіцці расійскай дзяржаўнасці. У аснове гэтага працэсу было практычнае зліццё ўсіх абласцей, зямель і княстваў у адно эканамічнае цэлае.
Расія дасягнула прыкметнага прагрэсу ў эканамічным, палітычным і культурным развіцці. Аднак адставанне ад краін буржуазіі-пераможцы (Англіі, Галандыі) было відавочным. Краіне патрабаваліся сур’ёзныя пераўтварэнні, выхад да марскога ўзбярэжжа для пашырэння ўсяго спектра сувязей з Еўропай. Гэтыя задачы давялося вырашаць пакаленню XVIII ст. пад кіраўніцтвам выдатнага дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Пятра I.
Рэформы Пятра I (1682–1725) ахапілі літаральна ўсе сферы дзяржаўнага, палітычнага, грамадска-эканамічнага і грамадскага жыцця, вызначыўшы на доўгую перспектыву развіццё краіны па шляху вялікадзяржаўя.
Замест Баярскай думы, у 1711 г. быў створаны Урадавы сенат – вышэйшы адміністрацыйны орган. У 1718 г. у сферы цэнтральнага кіравання засноўваюцца калегіі, кожная з якіх узначальвала вызначаную дзяржаўную фінансава-эканамічную галіну. Найважнейшымі з’яўляліся калегіі замежных спраў, воінская, адміралцейская.
Перш за ўсё была сур’ёзна ўзмоцнена сацыяльная база абсалютызму – дваранства. Гэтаму спрыяў указ аб адзінаспадчыннасці (23 сакавіка 1714 г.), далейшае ўзмацненне гэтага саслоўя звязана з увядзеннем 24 студзеня 1722 г. “Табелi аб рангах”, якая на многія дзесяцігоддзі вызначыла характар унутрыграмадскіх адносін, стала своеасаблівым “каркасам” Расійскай дзяржавы.
Палітычны лад Расіі канчаткова прымае абсалютысцкі характар. Выражэннем яго зацвярджэння з’явіўся акт прысваення ў 1721 г. Пятру I тытула “Імператара вялікага і Бацькі Айчыны”. Так, Расія стала імперыяй, набыла статус вялікай дзяржавы, а яе міжнародны аўтарытэт нязменна вырас.
З прыходам да ўлады Кацярыны II (1762–1796) імкліва ўмацоўваецца ўлада самадзержца. Праводзіцца рэформа сената, мэтай якой было абмежаванне яго функцый у кіраванні дзяржавай. Важнае значэнне мелі мерапрыемствы па ўмацаванні дзяржаўнага апарата на месцах, павышэнні ролі мясцовага дваранства. У 1785 г. Кацярына II падпісала дараваныя граматы дваранству і гарадам, якія значна ўмацавалі і пашырылі іх правы і прывілеі.
У перыяд кіравання Паўла I (1796–1801) “залатое стагоддзе” дваранства скончылася. Яно было пастаўлена пад жорсткі кантроль адміністрацыі. У той жа час была некалькі абмежавана і ўлада памешчыкаў над прыгоннымі сялянамі.
XIX ст. займае найважнейшае становішча ва ўтрыманні імперскага этапу развіцця расійскай дзяржаўнасці. Ён вызначаецца цэлым шэрагам рэформ, самымі значнымі з якіх сталі пераўтварэнні М.М. Спяранскага і рэформы імператара Аляксандра ІІ.
Вынікам гэтай дзейнасці стаў выхад у 1833 г. 15 тамоў «“Свода законов Российской империи”, дзе было сабрана ўсё заканадаўства Расіі: ад Саборнага ўкладання 1649 г. да сучасных Спяранскаму законаў. Ён быў уведзены ў дзеянне і рэгламентаваў жыццядзейнасць расійскага грамадства і дзяржавы да самага 1917 г.
Актывізацыя капіталізму, з’яўленне новых магутных сацыяльных сіл запатрабавалі ад імператара Аляксандра II карэнным чынам перабудоўваць як унутрыпалітычныя, так і сістэму грамадскіх адносін.
Перш за ўсё гэта датычылася адмены прыгоннага права ў 1861 г. Сяляне надзяляліся зямлёй і атрымлівалі асабістую свабоду.
Сур’ёзным крокам на шляху лібералізацыі дзяржаўнасці стала земская рэформа. Яе юрыдычнай асновай стаў указ ад 1 студзеня 1864 г. і “Положение о губернских и уездных земских учреждениях”. Земства становіцца ўсесаслоўным органам мясцовага самакіравання.
16 ліпеня 1870 г. было зацверджана “Городовое положение”. Па гэтым дакуменце ў гарадах ствараліся: распарадчыя органы (гарадская дума), выканаўчыя (гарадская ўправа), абіраўся гарадскі галава, які з’яўляўся старшынёй абодвух гарадскіх органаў.
Адной з найбольш значных для расійскай дзяржаўнасці стала судовая рэформа (самая дэмакратычная ў сусветнай гістарычнай практыцы другой паловы XIX ст.). З 1864 г. пачалі стварацца суды прысяжных.
Пасля паражэння ў Крымскай вайне (1853–1856) паўстала пытанне аб неабходнасці рэфармавання ўзброеных сіл. Складанае, выбухованебяспечнае міжнароднае становішча патрабавала магутных, баяздольных арміі і флоту. Са студзеня 1874 г. уводзіцца ўсеагульная воінская павіннасць (рэкруцкая сістэма была адменена).
З надыходам XX ст. у Расіі прайшоў шэраг хваляванняў – рэвалюцый і войнаў. Спробы царскага рэжыму не дапусціць нарастанне ўсебаковага крызісу ў грамадстве не прынеслі поспеху. У той жа час новыя ідэі рэвалюцыйнага пераўтварэння пачалі знаходзіць разуменне ў часткі насельніцтва краіны, што і абумовіла крах сістэмы старога парадку.
З адрачэннем 3 сакавіка 1917 г. імператара Мікалая II ад трона спыніла сваё існаванне расійскае самадзяржаўе. Памылка ў вывадах прывяла расійскую інтэлігенцыю і рускі народ да трагічнага крушэння тысячагадовай манархічнай улады ў Расіі, улады законнай, асвячонай векавымі традыцыямі і дасягнуўшай сваёй найвышэйшай ступені развіцця ў эпоху царствавання дынастыі Раманавых.
Варта з усёй аб’ектыўнасцю прызнаць, што ў гістарычнай эвалюцыі Расійскай дзяржаўнасці эпоха дынастыі Раманавых ёсць найвялікшая ў сваім фундаментальным, сусветна-гістарычным, геапалітычным і культурным значэнні з’ява, якая па заслугах можа быць ацэнена менавіта як з’ява сусветнага гістарычнага маштабу. Без Расіі XVII–ХХ стст. Еўропа і свет мелі б іншы гістарычны лёс, іншае рэлігійна-канфесійнае аблічча, іншы характар мастацкай культуры.
Прапанаваная чытачам выстаўка налічвае каля 50 дакументаў і ўключае наступныя тэматычныя раздзелы:
- Саборнае ўкладанне 1649 г. – кодэкс феадальнага права Расіі.
- Асноўныя заканадаўчыя акты прадстаўнікоў дынастыі Раманавых.
- Збор законаў Расійскай імперыі, як першы вопыт сістэматызацыі заканадаўства расійскага.
Выстаўка будзе карысная юрыстам, гісторыкам, навуковым супрацоўнікам, выкладчыкам, студэнтам вышэйшых навучальных устаноў, а таксама ўсім, хто цікавіцца гісторыяй.
Кантактны тэлефон: (8 017) 293 27 28.
Карысныя спасылкі
Дакументы
- Акты Расійскай імперыі
- Заканадаўства Расіі. Збор законаў Расійскай імперыі (у 16 т.)
- Збор законаў Расійскай імперыі (у 16 т.)
- Поўны збор законаў Расійскай імперыі (тры выданні)
 |
 |
 |
 |
