Кожны з нас нясе ў сабе злепак, водціск, адбітак асяроддзя, у якім вырас. Малой радзімы. І яна жыве ў нас, жыве – скрозь нас. І прарастае знутры – нашымі думкамі, памкненням, учынкамі. Нашымі снамі, у якіх расцвітае ўсімі фарбамі памяць і дзе вечна жывое наша дзяцінства.
“Сны – адзінае, што належыць мне. Астатняе не маё. Мне належыць толькі тое, што знікне разам са мной”.
“Мне сніцца Койданава” – апавяданне, з якога пачынаецца зборнік, прысвечаны малой радзіме Адама Глобуса. Апавяданне, падобнае на сон.
Так бывае: сненне распадаецца на асобныя слаі, і вось на адным – цётка Пэля з логікай жалезнай, як агароджа ўкруг помніка. А на другім – пані Петухоўская, што магла ўседзець адно на двух крэслах. Трэці слой – Галякевічы, і Ладаўшчук, і Шурык Мілько, і камяні жыдоўскіх могілак, якія “ідуць на груд, яны падставілі шырокія шурпатыя спіны койданаўскаму сонцу”. І далей, далей, болей слаёў, што калышуцца, разыходзяцца, быццам шмаццё туману. Плывуць, плывуць. Глыбей і глыбей па рацэ памяці
Рэфрэн дадае апавяданню рытмізаванасці, структурнасці. Працінае ўсе яркія драбочкі ўспамінаў адной трапяткой ніццю – ніццю снення, ніццю успаміну. На гэтую ніць нанізваюцца шчырыя, не прыхарошаныя партрэты людзей вакол, якія часта блізкія не духам або крывёю, але адлегласцю (жывуць побач), а таму ўвайшлі ў абавязковы антураж маленства. Як тэатральны рэквізіт, як дэкарацыі.
Жывыя дэкарацыі.
Таму без іх успаміны не прыходзяць, не выбудоўваюцца.
Не ажываюць.
А самі яны, тыя няблізкія і блізкія, усё яшчэ жывуць, дарма што целы іхнія даўно “спяць пад акуратнымі помнікамі, на якіх блішчаць аднолькавыя надпісы”. Успаміны засталіся і жыць будуць, пакуль жыве той, хто памятае.
Пакуль жыве памяць.
Апавяданне-сон нагадвае яшчэ і доўгую размову – без пачатку, без канца. Адзін успамін чапляецца за другі, той цягне трэці, і вось так узнікае цэлы караван вобразаў. Зрэшты, падобная структура і ў зборніка, які гэтым апавяданнем адкрываецца, – “Койданава”. У кнізе мястэчка распадаецца на асобныя партрэты (дакладней, перараджаецца ў аповесць у навэлах – “Казік”, “Стэфа”, “Тоня”). Ажывае ў пранікнёным і вельмі цёплым, інтымным матчыным маналогу, які перамяжаецца ўспамінамі-каментарамі (апавяданне “Ма-ма”). Змрачнее, набірае цёмных (барвовага адцення) фарбаў у расповедзе пра “злога, як рысь” Саву, якога ў Койданаве ніколі не любілі (не было за што). Расцякаецца хвалямі сямейнага эпасу ў сумнай гісторыі сям’і Александровічаў, якія “у пашпартах як каталікі былі запісаныя палякамі, але душу мелі тутэйшую”, і скрадзенай у Магілёве дачкі Ніначкі. І тут – нечаканая сувязь, трымценне ніці ўспамінаў: “Ядвіга – мая родная баба, а Бронік – айчым маёй маці Ніны, дачкі таго афіцэра-памежніка, які ратаваў і не выратаваў сям’ю Александровічаў ад раскулачвання і высылкі”.
Жанрава ўсе гэтыя творы падобныя да вуснай гісторыі (oral history). Тут і нязмушанасць, непасрэднасць выкладу, тут і асаблівы (асобасны) пункт погляду на падзеі і людзей вакол. “Я не веру ў праўду фотаздымкаў”, – заўважае аўтар у сваім апавяданні “Ядзя”. І своеасаблівымі фотаздымкамі – застылымі часцінкамі памяці – становяцца ўлітыя ў тэксты ўспаміны.
Апавяданне, якое кнігу адкрывае, задае тон, настраёвасць. Сны і ўспаміны пераплятаюцца, падмяняюць адно аднаго. Трагічныя лёсы самых прыгожых у Койданаве людзей, удмурт Кулемін, што адрэзаў сабе кавалак пяты, укушанай гадзюкай, койданаўскі “граф” – безліч вобразаў, каляровая мазаіка жыцця.
“А чаму яно сніцца мне? Шукаю адказ і не знаходжу… Сніцца Койданава, зямля, дзе закапалі мой пуп”. І пупавіна быццам бы яшчэ знітоўвае з гэтай зямлёй, ад якой – як ад уласнай сям’і, ад свайго роду, ад крыві, што ў жылах цячэ, – не адмовіцца. Не адмовіць яе – унутры сябе, частку сябе. Гэтаксама як і ты – частка той зямлі, дзе нарадзіўся. Частка ўсіх, хто некалі жыў на ёй і ў свой час лёг у яе на вечны спачын.
Падсвядомасць не дае нахлусіць самому сабе, адгукаецца снамі, поўнымі памяці. У снах людзі заўжды шчырыя – бо хлусіць і прыхарошвацца няма перад кім. Бо і сам ведаеш, нават хаваючы ад сябе, аднекваючыся, што Радзіма пакінула на табе свой водціск, што ўмовы, у якіх сталеў, што людзі, побач з якімі жыў, вылепілі адмысловую форму з падатлівай гліны.
Стварылі свайго Адама і ўдыхнулі ў яго жыццё.
І жывое дыханне роднай зямлі застаецца ў нас – у кожным з нас, створаным “паводле вобразу і падабенства”. Ніці лёсаў пераплятаюцца, прадвызначаючы і нашыя шляхі ў будучыню.
Прадвызначаючы нас – як з’яву, як частку рэальнасці.
Мы такія, якія ёсць, бо нарадзіліся менавіта тады і там.
“Мне сніцца... Ці, хутчэй, мною сніцца Койданава”. Памяць пра кожнага з койданаўцаў, блізкага і няблізкага, усё яшчэ існуе. І, уплеценая ў словы, перанароджаная ў мове, разгортваецца перад чытачом. А праходзячы праз прызму чытацкай фантазіі, становіцца таксама і ягонай, чытача, памяццю.
А значыць, Койданава – тое, колішняе, населенае знаёмымі аўтару людзьмі, абжытае сваякамі, – затрымліваецца ў свеце пад сонцам. Застаецца.
Жыве і сніцца.
“Сніцца...
А вам сніцца іншае. Вам сніцца сваё, толькі вам належнае. Хай вам сніцца дзяцінства – ваша вёска ці мястэчка, горад ці хутар... Хай вам сніцца дзяцінства – час, калі вас любілі.
Мне сніцца Койданава”.
Чытайма разам!Вось #такое_чытво.
Адшукаць кнігу дапаможа электронны каталог Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
Матэрыял падрыхтаваны аддзелам суправаджэння інтэрнэт-партала.
