…мы ў той дзень, здаецца, сядзелі ў рэдакцыі “Маладосці”, пад вакном, цесна застаўленым вазонамі з кветкамі, ад якіх святло пахмурнага дня рабілася зеленаватым. Сядзелі плячом да пляча за сталом, абедзве ўжо не зусім частка рэдакцыі, але ўсё яшчэ спалучаныя былой каманднай еднасцю.
Мне, трохі хвалюючыся, сказалі – павярнуўшыся да мяне, наколькі дазваляў цесны прамежак паміж сталом і сцяною:
– У мяне кніга.
Так, мабыць, паведамляюць пра першынцаў.
Пахла кавай, дзесьці пікала мікрахвалёўка, успуджана, перарывіста. Пра кнігу ў гэтым піканні, быццам з амерыканскіх серыялаў пра клінікі, я даведалася, што там, па-першае, вершы. Хаця вершы, зрэшты, заўжды і непазбежна – “па-першае”.
Па-другое, вокладка. Мне паказалі белы томік з імем і чорным росчыркам пад ім.
– Ты што тут бачыш?
Я бачыла чорнае і белае. Бачыла вугальны росчырк – трохкутнікам – на спакойнай белі. І гэты росчырк распадаўся на асобныя ніці. У чорным, што выступала на белым, быў палёт і рух. Здаецца, насустрач.
І, амаль напэўна, уверх.
– Птушку над пашай, – сказала я, і пабачыла, як у аўтаркі, той, што паказвала мне кнігу, падымаюцца бровы. Яна, мабыць, не чакала падобнай асацыяцыі – але, думаю, кожны творца ў рэшце рэшт мусіць змірыцца з тым, што створанае ім праз прызму чужой свядомасці будзе бачыцца розным.
Бо трактовак і спосабаў зірнуць – безліч. Мне бачыцца тут і тая самая першая птушка над пашаю, і, у абрамленні грубых штрыхоў, размыты пейзаж. І інтымны чорны трохкутнік, што пазначае жаночы ніз, і трохкутнік святой Тройцы. Вобразы нанізваюцца адзін за другім, яднаючыся ў агульным уражанні, але кожны з гэтых вобразаў так або іначай адбівае напаўненне кнігі.
У якой, сатканай з чорных і белых ніцей, безліч сэнсаў.
Трымаючыся адной рукой за падхопленую ніць, я паспрабую перадаць свае адчуванні. Бо вершы трэба адчуваць, прапускаць праз сябе, пражываць, пагружаючыся ў аўтарскія эмоцыі.
Не адчуць – кашчунства.
Увогуле, я так падрабязна спынілася на трактоўцы афармлення зборніка Крысціны Бандурынай менавіта таму, што асацыяцыйны шэраг, актывізаваны вокладкай, набывае ўвасабленне ў творах. Кнігу, вельмі эмацыйную, вельмі напружаную па ўнутранай працы, я б назвала рэлігійнай. Тут, вядома, у значэнні “духоўнай” – бо росшукі К. Бандурынай філасофскія, метафізічныя. Гэта погляд на сучаснае грамадства, на сучаснага чалавека, на саму сябе. Погляд як бы збоку, як бы “Монадыялог” (па назве верша) з уласным адбіткам, як аддзяляе “бездакорна прамая\\ плоскасць амальгамы”. Гутарка з сабою, з уласным мінулым, бо, як прызнаецца сама паэтка ў цыкле “Запаветы”:
– У мяне не будзе
іншага бога,
акрамя памяці.
Фраза, мільгануўшы ў тэксце, важка прыпячатвае фінал твора, гучыць, быццам абяцанне. Быццам запавет – адзін з вечных біблейскіх. Адзін з тых дзесяці, што паэтка складае сама для сябе. І, непазбежна, для некага – пра “чалавека,// якога я// знайшла б у натоўпе// на слых// з заплюшчанымі вачыма”. Бог ёсць Любоў, і, магчыма, таму лірыка К. Бандурынай і падаецца ўмоўна “рэлігійнай”: яе “Песня Песняў”, яе штодзённыя гімны прасякнуты Любоўю. Прагаю да любові, прагаю – любіць.
– Мне далі жыццё
тыя хто мог любіць
хто мог любіць мяне
нечаканай
штучна створанай
і разбаўленай фарбамі.
У “крохкім свеце” паэткі, “разбаўленай фарбамі”, заўсёды гучыць мора. Як нейкая няўрымслівая стыхія, што ажывае ад моцных пачуццяў, як нешта хтанічнае, даўняе, што яднае ўсіх людзей. Люстраная паверхня хваляў у штыль – быццам тая амальгама, за якой хаваецца адбітак. Хто гэты двайнік аўтаркі? Хто ўдзельнік яе монадыялогу?
Аўтарскае “я” распадаецца, вылучае з сябе не менш важнае і важкае “яна” (“яна мела два сэнсы”). І гэты падзел часта балючы, а “яна” – тая іншая, вынесеная за межы люстра, за межы свядомасці – недасяжная. Недасяжнасць, ад якой замірае сэрца, ідзе па “каляінах памяці”, і тое, што застаецца – гэта “новыя кроплі ўспамінаў”.
Сэрца, мора і памяць – той тэматычны трохкутнік, што знітоўвае творы ў гэтым зборніку ў гарманічнае адзінства. У гэтым адзінстве могуць мільгаць драбочкі рэальных хранатопаў (як у вершах “Трамваі і час”, “Гораду М.”, “Мы елі Менск лыжкамі…”), але ўсе гэтыя складнікі пераствараюцца ў паэтычным свеце аўтаркі, перараджаюцца ў нешта новае. У новую, сусветную па сваёй сіле жыццятворную стыхію:
Калі вуснамі
дакранаешся да яе рукі,
радзімкі і шнары –
пангейскія мацерыкі –
ствараюць Сусвет…
Вобраз Каханай у лірыцы паэткі пазначаны далікатна, пункцірна. Яна паглядае на чытача з-пад вэлюму словаў (і цішыні), так што агульны партрэт ствараецца з драбочкаў: смеху, “брайлю радзімак”, тонкіх пальцаў, валасоў, што ўпалі на твар. Тая мазаіка памяці, з кожным кавалачкам якой звязваецца асобны ўспамін. Рэчыўнасць успамінаў уплывае на сам час:
чорныя стрэлкі
бягуць назад
ад небяспекі спыніцца
У трохкутнік заключаны таксама і цэнтральныя вобразы: “Я” – “Яна” – “Маці”. Гэта адначасна і класічная тройца “ego – superego – id”, і адбіткі рэальных людзей. Уступаючы ў гутарку з маці (а можа, найперш з самой сабой), паэтка пытае:
– Я была для цябе пакараннем,
мама?
Я заўсёды была “не такая”.
Што на гэты раз?
Назва працытаванага верша – “Homo” – перагукаецца з назваю зборніка. І верш гэты, дзе “нутро так плавіцца,\\ што застаецца толькі\\ пісаць і давіцца слязьмі”, – яшчэ адзін роздум пра любоў (бацькоў і дзяцей), каханне ды прыняцце. Прыняцце дзяцей бацькамі (і наадварот), прыняцце каханымі адно аднаго (і іх кахання – іншымі). Нарэшце, прыняцце сябе.
– Ты проста прымі яе выбар,
абдымі,
і хай хоць на секунду
гарыць яно ўсё ў агні…
Бо за расцяжкамі і транспарантамі “Каханне не мае рэлігіі\расы\полу”, за сцверджаннем “Каханне не мае смерці” рухаецца, паглынаючы ўсё на свеце, цішыня.
Каб адолець яе, чалавеку трэба гаварыць. І памятаць пра сябе:
– Homo sum.
…я бачу тут птушку над вясноваю пашай, дружа.
Свабодную птушку на крылах вясны.
Вось #такое_чытво.
Адшукаць кнігу дапаможа электронны каталог Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
Чытайма разам!
Матэрыял падрыхтаваны аддзелам суправаджэння інтэрнэт-партала.
